Banknot z czasów powstania kościuszkowskiego

Reprint banknotu 100 złotych z 1794 roku”(patrz załącznik) dostępny w kolekcji. „Banknoty Polskie. Niezwykła historia kraju i pieniądza”. Dla lepszego efektu reprint należy skserować w kolorze w odpowiedniej ilości dla każdego z uczniów.

Uczniowie analizują banknot pochodzący z czasów powstania kościuszkowskiego. Kształtują umiejętności  analizy i integracji informacji z różnych źródeł, przygotowania i prezentowanie argumentacji uzasadniających własne środowisko oraz tworzenia krótkich wypowiedzi.

Nauczyciel rozdaje uczniom reprinty banknotu emitowanego podczas powstania kościuszkowskiego (dostępny np. w kolekcji. „Banknoty Polskie. Niezwykła historia kraju i pieniądza”). Nie ujawnia jednak, co zostało rozdane. Uczniowie mają chwilę na przyjrzenie się reprodukcji i określenie z  czym mają do czynienia. W razie potrzeby nauczyciel zadaje pytania pomocnicze (np. co widnieje na ilustracji?; co to za dokument?; do czego służył ten dokument?). 

 fragment materiału źródłowego, całość w załączniku

Po upewnieniu się, że wszystkie osoby w klasie wiedzą, że mają do czynienia z banknotem następuje ocena przydatności źródła. Nauczyciel zadaje pytanie: czego możemy się dowiedzieć z tego typu źródła? Sugerowane odpowiedzi: data emisji, symbole narodowe, nazwę waluty, nazwę instytucji emitującej dokument, tego jakie postacie były doceniane w przypadku używania ich wizerunków, regulacje prawne dotyczące używania banknotu itp.

Nauczyciel podaje uczniom temat lekcji i wykorzystując mapę przedstawiającą działania powstańców, podaje uczniom podstawowe informacje na temat przebiegu powstania kościuszkowskiego (miejsce i okoliczności wybuchu a także jego cele). Zadaniem uczniów jest sprawdzenie na mapie sytuacji powstańców w momencie wydania banknotu (data jego wydania znajduje się w jego górnej części). Ma to ich prowadzić do wniosku, że banknot wydano w okresie pierwszych klęsk.

Po zapoznaniu uczniów z podstawowymi informacjami na temat insurekcji  oraz rozmowie na temat wartości banknotu, jako źródła historycznego nauczyciel prowadzi dyskusję w kierunku bardziej ogólnym zadając pytanie: „Po co wydaje się banknoty?”  W trakcie dyskusji wyjaśnia, że w XVIII wieku wydanie banknotu nie było  zjawiskiem powszechnym. Dużo większe zaufanie budził pieniądz kruszcowy, którego wartość była równa wartości kruszcu, najczęściej złota lub srebra, z którego był wykonany. Kontynuując rozmowę  na temat różnic między pieniędzmi kruszcowymi, a monetami nauczyciel zadaje pytanie, kiedy banknot jest wiarygodny (sugerowana odpowiedź: gdy instytucja, która go wydaje wzbudza zaufanie).

Kolejne pytania ułatwiają poznanie i zrozumienie okoliczności związanych z okresem, w którym banknot został wydany.

• Na jakie cele powstańców wskazuje banknot?
• Po co powstańcy wydają banknot?
• Co za niego uzyskują?
• Kiedy te banknoty miały realną wartość?
• Czy człowiek, który miał banknot mógł go spożytkować w razie klęski powstania ?

Ostatnie pytania umożliwiają większe zaangażowanie uczniów w kwestie poznanian i zrozumienia postaw mieszkańców Rzeczpospolitej wobec insurekcji:

• Czy przyjęliby taki banknot?
• Czy próbowaliby go wymienić na inne kosztowności czy walutę (monety)?
• Czy mieliby zaufanie do takiego pieniądza?

 W ramach podsumowania nauczyciel razem z uczniami odpowiada na pytanie postawione w temacie lekcji. Jako praca domowa uczniowie mają odpowiedzieć pisemnie na pytanie - Jak można ocenić postawę ludzi, którzy nie przyjmowali banknotu? Uzasadnij swoje stanowisko.

Kluczowym elementem w powodzeniu zaproponowanej lekcji jest skupienie uczniów na źródle i zachęcenie ich do aktywnej dyskusji.

Omawiany banknot zawiera dwie podstawowe informacje na temat powstania (data i nazwa organu władzy, który go wyemitował) i jako przedmiot zwykle budzący ciekawości przyczyni się do utrwalenia tych informacji.

Dzięki zaproponowanej konstrukcji lekcji kształcone są u uczniów umiejętności analizy materiałów źródłowych. Dodatkowo dzięki analizie takiego źródła, jak banknot uczeń rozumie omawiane problemy na poziomie bardziej konkretnym, zagadnienia przestają być dla niego abstrakcyjne, stają się bliższe codzienności tak jak banknot jest przedmiotem codziennego użytku.

Podobnie skonstruowaną lekcję można przeprowadzić przy użyciu banknotów wydanych w okresie innych ważnych wydarzeń np. powstania listopadowego, czy styczniowego. Banknoty z ich okresu dostępne są między innymi w wykorzystywanym w trakcie tej lekcji wydawnictwie.