Wiązka zadań
Kolonializm brytyjski
Wiązka składa się z trzech zadań, w których wykorzystano fragment współczesnego tekstu popularnonaukowego oraz dziewiętnastowieczną karykaturę. Oba źródła odnoszą się do działalności Cecila Rhodesa (1853–1902), ważnego polityka brytyjskiego, promotora ekspansji kolonialnej Wielkiej Brytanii.
Postać Rhodesa nie musi pojawić się na lekcjach poświęconych kolonializmowi. Informacje o tej postaci, niezbędne do wykonania zadań, znajdują się w cytowanym tekście. Pomogą one uczniowi poprawnie zinterpretować karykaturę. Omawiając z uczniami karykaturę nauczyciel może zwrócić uwagę na jeszcze jeden aspekt – czytelny w anglojęzycznym oryginale – wykorzystania przez grafika gry słów.
Warto również zauważyć, że w tytule karykatury zawarta jest aluzja do podobieństwa pomiędzy nazwiskiem polityka (Rhodes) a nazwą wyspy (Rodos - Rhodes), na której znajdował się olbrzymi posąg Heliosa (tzw. Kolos Rodyjski), jeden z siedmiu cudów świata starożytnego.
Tekst źródłowy
Cecil Rhodes przybył do Afryki w 1870 roku i szybko dorobił się fortuny na kopalni diamentów. Odegrał też ważną rolę w polityce (został premierem rządu Kolonii Przylądkowej) i stał się zapalonym rzecznikiem imperialistycznej ekspansji. Jedną z jego ambicji było zbudowanie linii kolejowej „od Przylądka Dobrej Nadziei do Kairu”, która na całej długości biegłaby przez terytoria brytyjskie. Już wcześniej dążył do połączenia północy i południa Afryki linią telegraficzną. Prezydent Transwalu odmówił zgody na budowę kolei przez podległe mu terytorium. Rhodes zawiązał więc spisek, by go obalić i anektować jego kraj. Spisek się nie powiódł. Rząd brytyjski zapewnił, że nie wiedział o tej konspiracji, i zmusił Rhodesa do ustąpienia ze stanowiska.
Na podstawie: R. Cameron, L. Neal, Historia gospodarcza świata od paleolitu do czasów najnowszych, Warszawa 2004, s. 334.
Karykatura
Kolos Rodyjski kroczy z Kapsztadu do Kairu, karykatura z 1892 r. zamieszczona w brytyjskim tygodniku “Punch” 10.12.1892, s. 266; za: http://www.archive.org/stream/punchvol102a103lemouoft#page/266/mode/2up [dostęp: 9.09.2011].
Zadanie 1
Do jakiego wydarzenia z życia Cecila Rhodesa odnosi się karykatura?
A. Do przybycia do Afryki w 1870 roku.
B. Do zdobycia fortuny na handlu diamentami.
C. Do objęcia urzędu premiera Kolonii Przylądkowej.
D. Do próby zbudowania linii telegraficznej.
Poprawna odpowiedź
D
Wymaganie ogólne
2.1 Analiza i interpretacja historyczna. Uczeń wyszukuje oraz porównuje informacje pozyskane z różnych źródeł i formułuje wnioski.
Wymaganie szczegółowe
32.3 Europa i świat w XIX w. Uczeń wyjaśnia przyczyny i sytuuje w przestrzeni kierunki oraz zasięg ekspansji kolonialnej państw europejskich w XIX w.
Komentarz
Poprawne wykonanie tego zadania wymaga od ucznia połączenia informacji znajdujących się w tekście z przekazem ikonograficznym. Uczeń musi najpierw wnikliwie przeczytać zamieszczony fragment, wychwytując wiadomości niezbędne do wyodrębnienia najważniejszych etapów politycznego życiorysu Cecila Rhodesa. Ten etap pracy ucznia ma rozstrzygające znaczenie. Konsekwencją nieuważnej, pobieżnej lektury będzie bowiem wskazywanie odpowiedzi na chybił - trafił.
Następnie uczeń musi wykorzystać pozyskane z tekstu informacje do interpretacji karykatury. Największą trudność w tym zadaniu stanowi konieczność połączenia umiejętności wyszukiwania informacji w dwóch źródłach różnego typu oraz wyciągania na ich podstawie wniosków. Do wykonania tego polecenia uczeń nie potrzebuje dodatkowych wiadomości (spoza opisu), choć niewątpliwie znajomość kontekstu (ekspansja kolonialna Europy) może uczynić całe zadanie łatwiejszym w odbiorze.
Przyglądając się uważnie karykaturze, uczeń powinien bez większych trudności dostrzec, że przedstawiony na ilustracji Rhodes trzyma w rękach kabel telegraficzny, którego końce łączą dwa krańce Afryki. W tekście jest również mowa o planach zbudowania linii telegraficznej ciągnącej się przez cały kontynent. Poprawna zatem jest odpowiedź D.
Wybór odpowiedzi A może wskazywać, że uczeń zidentyfikował na ilustracji jedynie zarys kontynentu i (lub) nie przeczytał całego tekstu, zadowalając się informacjami z pierwszego zdania. Jeśli uczeń wybierze odpowiedź C, oznaczać to może, że skoncentrował się na postawie/ pozie, w jakiej przedstawiono Rhodesa. Uczeń uznał ją zapewne za wyraz tryumfu po objęciu urzędu. Uczeń wybierający tę odpowiedź prawdopodobnie nie dostrzegł kabla telegraficznego. Natomiast wybór odpowiedzi B może świadczyć o tym, że uczeń nie odnalazł żadnego z elementów istotnych dla interpretacji karykatury, lub (co tez niewykluczone) w ogóle nie przeczytał treści zadania, zaznaczając na chybił - trafił.
Zadanie 2
Karykatura nawiązuje do
A. brytyjskiego udziału w handlu afrykańskimi diamentami.
B. brytyjskiej dominacji polityczno-gospodarczej w Afryce.
C. niechęci Brytyjczyków do prowadzenia polityki kolonialnej.
D. otwartości Brytyjczyków na kultury rdzennych mieszkańców Afryki.
Poprawna odpowiedź
B
Wymaganie ogólne
2.1 Analiza i interpretacja historyczna. Uczeń wyszukuje oraz porównuje informacje pozyskane z różnych źródeł i formułuje wnioski.
Wymaganie szczegółowe
32.3 Europa i świat w XIX w. Uczeń wyjaśnia przyczyny i sytuuje w przestrzeni kierunki oraz zasięg ekspansji kolonialnej państw europejskich w XIX w.
Komentarz
Zadanie odnosi się przede wszystkim do karykatury. Analiza przedstawień ikonograficznych często sprawia uczniom kłopot. Interpretacja karykatury jest szczególnie trudna. Nie sposób bowiem jednoznacznie rozstrzygnąć, czy autor nadał prezentowanej scenie (postaci) cechy jednostkowe, odnosząc się tylko i wyłącznie do konkretnego wydarzenia, czy też chciał nadać swojej pracy charakter bardziej uniwersalny.
Zadanie to wymaga od uczniów dostrzeżenia, że karykatura jest źródłem niosącym zarówno przekaz jednostkowy jak i ogólny. Zamieszczona ilustracja nie obrazuje jedynie cech indywidualnych Rhodesa, ale odnosi się również do postaw Brytyjczyków wobec ekspansji kolonialnej oraz brytyjskiej dominacji w Afryce.
Żeby wykonać to zadanie, uczeń powinien zwrócić uwagę na sposób przedstawienia postaci Rhodesa, a zwłaszcza pozę, w której go zaprezentowano. Postać polityka dominuje nad całym kontynentem, Rhodes stoi w rozkroku i ma pod swoimi butami dwa krańce Afryki. Jest to wyraźna aluzja zarówno do planów Rhodesa jak i polityki Wielkiej Brytanii w tym czasie. By wybrać poprawną odpowiedź uczeń powinien rozumieć charakter brytyjskiej obecności w Afryce w XIX w. i prowadzonej tam polityki kolonialnej.
Wybór odpowiedzi niepoprawnej może wynikać z błędnej interpetacji przedstawienia postaci Rhodesa, a także braku podstawowych wiadomości na temat europejskiej ekspansji w Afryce.
Zadanie 3
Co było bezpośrednią przyczyną ustąpienia Rhodesa z władz Kolonii Przylądkowej?
A. Zdobycie wielkiego majątku dzięki handlowi diamentami.
B. Przeprowadzenie linii telegraficznej z północy na południe Afryki.
C. Zbudowanie połączenia kolejowego z południa na północ Afryki.
D. Zorganizowanie spisku mającego obalić prezydenta Transwalu.
Poprawna odpowiedź
D
Wymaganie ogólne
2.1 Analiza i interpretacja historyczna. Uczeń wyszukuje oraz porównuje informacje pozyskane z różnych źródeł i formułuje wnioski.
2.3 Analiza i interpretacja historyczna. Uczeń wyjaśnia związki przyczynowo-skutkowe analizowanych wydarzeń, zjawisk i procesów historycznych.
Wymaganie szczegółowe
32.3 Europa i świat w XIX w. Uczeń wyjaśnia przyczyny i sytuuje w przestrzeni kierunki oraz zasięg ekspansji kolonialnej państw europejskich w XIX w.
Komentarz
Zadanie sprawdza umiejętność interpretacji tekstu, wyszukiwania związków przyczynowo - skutkowych. Aby poprawnie rozwiązać to zadanie, uczeń musi tylko odwołać się do informacji znajdujących się w tekście, nie potrzebuje żadnych dodatkowych wiadomości, ani tzw. wiedzy własnej.
Wybór odpowiedzi A lub B może wynikać z niezrozumienia tekstu przez ucznia, natomiast wskazanie odpowiedzi C na błędne rozumienie pojęcia “bezpośrednia przyczyna”.
Utwór jest chroniony prawem autorskim. Zasady i warunki korzystania z niego określa Regulamin Serwisu Bazy Dobrych Praktyk.
"Masz uwagi do treści? Uważasz, że zawiera błąd? Napisz na bnd@ibe.edu.pl
