Wiązka zadań
U. Le Guin „Czarnoksiężnik z Archipelagu” - zachęta do lektury
Zadania na lekcję w III klasie gimnazjum - mają zainteresować uczniów powieścią „Czarnoksiężnik z Archipelagu” i zachęcić do jej przeczytania.
Od wielu lat fantasy cieszy się popularnością wśród młodych ludzi, często jednak sięgają po książki o wątpliwych walorach literackich. Warto pokazać uczniom najwyższe osiągnięcia tego typu literatury. „Czarnoksiężnik z Archipelagu” to książka, która może ich zainteresować, a jej omawianie będzie okazją do uporządkowania wiedzy o fantasy. Wybrany fragment wprowadza czytelnika w problematykę powieści i charakter świata wykreowanego przez autorkę.
Tajemniczy chłopiec
Chłopcu nie zadano żadnej rany bronią, nie mógł jednak mówić ani jeść, ani spać, zdawało się, że nie słyszy, co się do niego mówi, ani nie widzi tych, którzy go odwiedzają. Nie było w tych stronach czarnoksiężnika, który potrafiłby uleczyć jego dolegliwość. Ciotka Duny’ego powiedziała: „Nadużył swojej mocy”, ale nie znała sztuk, które mogłyby mu pomóc.
Kiedy tak leżał posępny i niemy, historia chłopca, który utkał mgłę i kłębowiskiem widm odstraszył kargijskich wojowników, opowiadana była w całej Dolinie Północnej i we Wschodnim Lesie, a także wysoko w górach i po drugiej stronie gór, nawet w Wielkim Porcie wyspy Gont. Zdarzyło się więc, że na piąty dzień po rzezi u ujścia Aru zjawił się w wiosce Dziesięć Olch nieznajomy człowiek ani stary, ani młody, który przybył okryty płaszczem i z gołą głową, niosąc lekko wielką dębową laskę długości równej jego wzrostowi. Nie szedł w górę rzeki Ar jak większość ludzi, lecz w dół, z lasów rosnących na wyższym zboczu góry. Wiejskie gospodynie rozpoznały w nim od razu czarnoksiężnika i kiedy oznajmił im, że jest uzdrowicielem, zaprowadziły go wprost do domu kowala. Nieznajomy kazał wyjść wszystkim z wyjątkiem ojca i ciotki chłopaka, po czym schylił się nad posłaniem, na którym leżał wpatrzony w ciemność Duny, i zrobił tylko tyle, że położył mu dłoń na czole i dotknął raz jego ust.
Duny usiadł powoli i rozejrzał się. Po małej chwili przemówił, a siła i głód zaczęły weń powracać. Dano mu trochę pić i jeść; położył się znowu, wciąż obserwując nieznajomego ciemnymi, zdziwionymi oczyma.
Kowal zwrócił się do nieznajomego:
- Nie jesteś zwykłym człowiekiem.
- Ten chłopiec też nim nie będzie – odparł przybysz. – Opowieść o tym, co uczynił z mgłą, doszła do Re Albi, gdzie mieszkam. Przybyłem tu, aby nadać mu imię, jeśli to prawda, co mówią, że nie odbył jeszcze dotąd swojego Przejścia w wiek męski.
Czarownica szepnęła do kowala:
- Bracie, to z pewnością musi być mag z Re Albi, Ogion Milczący, ten sam, co to powstrzymał trzęsienie ziemi…
- Panie – rzekł kowal, który nie dał się łatwo zastraszyć wielkim imieniem – mój syn skończy trzynaście lat w przyszłym miesiącu, ale chcieliśmy urządzić obrzęd jego Przejścia dopiero zimą, w czasie święta Powrotu Słońca.
- Niech otrzyma imię jak najwcześniej – odpowiedział mag – albowiem pilnie potrzebuje imienia. Mam teraz inne sprawy, ale wrócę tutaj w dzień, który wybierzesz. Jeśli uznasz to za słuszne, zabiorę go ze sobą, kiedy potem odejdę. A jeśli okaże się zdolny, zatrzymam go jako ucznia albo dopilnuję, aby go kształcono stosownie do jego uzdolnień. Bo niebezpieczną jest rzeczą utrzymywać w ciemności umysł kogoś zrodzonego do czarów.
Ogion mówił bardzo łagodnie, ale stanowczo, i nawet uparty kowal musiał przystać na wszystko, co mag powiedział. W dniu, w którym chłopiec ukończył trzynaście lat, gdy trwał wczesny przepych jesieni, a na drzewach pełno jeszcze było jaskrawych liści, Ogion powrócił do wioski z wędrówek po górze Gont i odbył się obrzęd Przejścia. Czarownica odebrała chłopcu imię Duny, imię, które nadała mu matka jako niemowlęciu. Bez imienia, nagi wchodził w zimne źródła Aru, tryskające pośród głazów, pod wysokimi urwiskami. Gdy wstąpił w wodę, chmury przesłoniły twarz słońca: wielkie cienie spłynęły i zmieszały się na powierzchni rozlewiska wokół niego. Chłopiec przeszedł do odległego brzegu; drżał z zimna, lecz kroczył powoli, wyprostowany, tak jak należało, poprzez lodowatą, bystrą wodę. Gdy dobrnął do brzegu, czekający nań Ogion wyciągnął rękę i ściskając ramię chłopca szepnął mu jego prawdziwe imię: Ged.
Tak więc nadał mu imię ktoś, kto znał się dobrze na użyciu czarodziejskiej mocy.
Ursula K. Le Guin, Czarnoksiężnik z Archipelagu, przeł. S. Barańczak, Gdańsk 1991.
Zadanie 1
Poniżej podano pięć odpowiedzi. Zadaj odpowiednie do nich pytania.
1. …………………………………………………………………….
Zaszkodził sobie, posługując się magią.
2. ……………………………………………………………………..
Powstrzymał kargijskich najeźdźców.
3. ………………………………………………………….....................
Skłoniła go do tego wieść o niezwykłym czynie chłopca.
4. ……………………………………………………………………….
Ponieważ sądził, że Duny posiada wyjątkową moc.
5. ……………………………………………………………………….
Brak szkolenia pod okiem czarnoksiężnika.
Poprawna odpowiedź
1. Jaka była przyczyna choroby chłopca?
2. Jakiego niezwykłego czynu dokonał Duny?
3. Dlaczego Ogion przybył do wioski?
4. Dlaczego Ogion zaproponował przyjęcie Duny’ego na ucznia?
5. Co oznacza sformułowanie utrzymywać w ciemności umysł kogoś zrodzonego do czarów?
Co według Ogiona może być niebezpieczne dla Duny’ego?
Wymaganie ogólne
1. Odbiór wypowiedzi i wykorzystanie zawartych w nich informacji. Uczeń samodzielnie dociera do informacji; rozumie komunikaty o coraz bardziej skomplikowanej organizacj i – werbalne i niewerbalne; podejmuje refleksję nad znaczeniami słów i dąży do ich dokładnego rozumienia; krytycznie ocenia zawartość komunikatów.
Wymaganie szczegółowe
1.1.1. Czytanie i słuchanie. Uczeń odbiera komunikaty pisane, mówione, w tym nadawane za pomocą środków audiowizualnych – rozróżnia informacje przekazane werbalnie oraz zawarte w dźwięku i obrazie.
Komentarz
Zadanie sprawdza również umiejętności z zakresu drugiego etapu: SP I.1.7 Uczeń wyszukuje w tekście informacje wyrażone wprost i pośrednio.
Proponowane zadanie ma skłonić uczniów do uważnego przeczytania fragmentu i wybrania najważniejszych informacji. Zwykle uczniowie poszukują w tekście odpowiedzi na pytania – odwrócenie tej sytuacji powinno pobudzić ich dociekliwość i ciekawość.
Zadanie 2
Rozmowa na temat przeczytanego fragmentu.
a) Czego dowiadujemy o świecie wykreowanym przez autorkę powieści?
b) Czego dowiadujemy się o głównym bohaterze, Gedzie?
Poprawna odpowiedź
a) W świecie Archipelagu wielką rolę odgrywa magia. Duży respekt wzbudzają czarnoksiężnicy. Osoba obdarzona talentem magicznym może w zaskakujący sposób wpływać na rzeczywistość, bywa to jednak niebezpieczne – toteż z magią trzeba obchodzić się ostrożnie i poddawać odpowiedniemu szkoleniu uzdolnione osoby.
Mieszkańcy Archipelagu przywiązują także wielkie znaczenie do obrzędu Przejścia – jest ceremonia przypominająca np. słowiańskie postrzyżyny. Dziecko otrzymuje wówczas swoje imię, które uważane jest za rzecz niezwykle ważną.
b) Ged ma 13 lat, jest jeszcze dzieckiem, posiada jednak wielki talent magiczny. Potrafi dokonać bohaterskiego czynu, nawet jeśli boleśnie odczuje konsekwencje swojego działania. Ojciec Geda jest kowalem, ciotka czarownicą.
Wymaganie ogólne
1. Odbiór wypowiedzi i wykorzystanie zawartych w nich informacji. Uczeń samodzielnie dociera do informacji; rozumie komunikaty o coraz bardziej skomplikowanej organizacj i – werbalne i niewerbalne; podejmuje refleksję nad znaczeniami słów i dąży do ich dokładnego rozumienia; krytycznie ocenia zawartość komunikatów.
2. Analiza i interpretacja tekstów kultury.Uczeń doskonali sprawność analizy i interpretacji tekstów kultury; zyskuje nowe narzędzia, dzięki którym jego lektura jest coraz dojrzalsza, bardziej świadoma i samodzielna; poznaje nowe gatunki i konwencje literackie; wykorzystuje poznane pojęcie w refleksji o literaturze i wartościach; czyta teksty kultury odpowiadające charakterystycznej dla tego wieku wrażliwości – z zakresu literatury młodzieżowej i popularnej; stopniowo zaczyna poznawać dzieła klasyczne ważne dl
Wymaganie szczegółowe
1.1.1. Czytanie i słuchanie. Uczeń odbiera komunikaty pisane, mówione, w tym nadawane za pomocą środków audiowizualnych – rozróżnia informacje przekazane werbalnie oraz zawarte w dźwięku i obrazie.
2.1.2. Wstępne rozpoznanie. Uczeń rozpoznaje problematykę utworu.
Komentarz
a) Kolejne polecenia ukierunkowują ucznia, wskazują na rzeczy istotne w kontekście całej powieści.
- rola magii w świecie powieści,
- znaczenie inicjacji kulturowej,
- formowanie się osobowości bohatera,
- niezwykła moc języka.
b) Zadanie sprawdza również umiejętności z zakresu drugiego etapu: SP II.2.10 Uczeń charakteryzuje i ocenia bohaterów.
Uczniowie powinni zauważyć, że scena ukazuje korzenie Geda, środowisko, z którego się wywodzi i stanowi zapowiedź niezwykłej przyszłości
Zadanie 3
Omówienie pytań zaproponowanych przez uczniów. Wybór pytań najtrafniejszych.
Poprawna odpowiedź
.
Wymaganie ogólne
1. Odbiór wypowiedzi i wykorzystanie zawartych w nich informacji. Uczeń samodzielnie dociera do informacji; rozumie komunikaty o coraz bardziej skomplikowanej organizacj i – werbalne i niewerbalne; podejmuje refleksję nad znaczeniami słów i dąży do ich dokładnego rozumienia; krytycznie ocenia zawartość komunikatów.
3. Tworzenie wypowiedzi.Uczeń zyskuje coraz wyraźniejszą świadomość funkcji środków językowych, które służą formułowaniu wypowiedzi; zdobywa wiedzę o różnych odmianach polszczyzny i kształci umiejętność poprawnego wykorzystywania ich w różnych sytuacjach, pogłębia znajomość etyki mowy i etykiety języka; poznaje i tworzy nowe, coraz trudniejsze formy wypowiedzi.
Wymaganie szczegółowe
1.1.1. Czytanie i słuchanie. Uczeń odbiera komunikaty pisane, mówione, w tym nadawane za pomocą środków audiowizualnych – rozróżnia informacje przekazane werbalnie oraz zawarte w dźwięku i obrazie.
3.1.5. Mówienie i pisanie. Uczeń uczestniczy w dyskusji, uzasadnia własne zdanie, przyjmuje poglądy innych lub polemizuje z nimi.
Komentarz
Propozycje uczniów powinny zostać dokładnie omówione. Czy rzeczywiście trafnie ujmują problem? Czy pytania nie są zbyt ogólne? Warto również zastanowić się, czy dany zestaw pytań i odpowiedzi zawiera wszystkie ważne informacje zawarte w wybranym fragmencie powieści. Uczniowie mogą zaproponować własną odpowiedź i wspólnie poszukać pytania.
Zadanie 4
Jak wyobrażacie sobie dalsze losy bohatera?
Jak będzie relacja między Gedem i Ogionem?
Na czym może polegać przyszła „wielkość” Geda?
Poprawna odpowiedź
Niezwykłe zdolności Geda zainteresowały słynnego maga Ogiona. Ged prawdopodobnie zostanie jego uczniem. Zapewne w przyszłości zdobędzie sławę i zasłynie w świecie Archipelagu.
Wymaganie ogólne
2. Analiza i interpretacja tekstów kultury.Uczeń doskonali sprawność analizy i interpretacji tekstów kultury; zyskuje nowe narzędzia, dzięki którym jego lektura jest coraz dojrzalsza, bardziej świadoma i samodzielna; poznaje nowe gatunki i konwencje literackie; wykorzystuje poznane pojęcie w refleksji o literaturze i wartościach; czyta teksty kultury odpowiadające charakterystycznej dla tego wieku wrażliwości – z zakresu literatury młodzieżowej i popularnej; stopniowo zaczyna poznawać dzieła klasyczne ważne dl
Wymaganie szczegółowe
2.1.1. Wstępne rozpoznanie. Uczeń opisuje odczucia, które budzi w nim dzieło.
2.1.2. Wstępne rozpoznanie. Uczeń rozpoznaje problematykę utworu.
Komentarz
Zadanie sprawdza również umiejętności z zakresu drugiego etapu: SP II.2.10 Uczeń charakteryzuje i ocenia bohaterów.
Ged początkowo kreowany jest na herosa: niezwykłe czyny w dzieciństwie, wielki, naturalny talent sugerują równie niezwykłą przyszłość. Jednak jego dalsze losy zaskakują czytelnika. Kariera Geda załamuje się wskutek jego lekkomyślnego działania. Nauczyciel nie może zbyt wiele zdradzać podczas tej wprowadzającej lekcji. Warto natomiast później, przy omawianiu całości lektury, wrócić do tego pytania i skonfrontować oczekiwania uczniów z rzeczywistym rozwojem fabuły.
Zadanie 5
Co sądzicie o języku powieści? Zwróćcie uwagę na sposób charakteryzowania Geda i elementy opisu.
Poprawna odpowiedź
Uczniowie powinni wskazać elementy poetyckości języka, które jednak łączą się z prostą składnią i przejrzystym stylem.
np. chmury przesłoniły twarz słońca, wczesny przepych jesieni, utrzymywać w ciemności umysł
Wymaganie ogólne
1. Odbiór wypowiedzi i wykorzystanie zawartych w nich informacji. Uczeń samodzielnie dociera do informacji; rozumie komunikaty o coraz bardziej skomplikowanej organizacj i – werbalne i niewerbalne; podejmuje refleksję nad znaczeniami słów i dąży do ich dokładnego rozumienia; krytycznie ocenia zawartość komunikatów.
2. Analiza i interpretacja tekstów kultury.Uczeń doskonali sprawność analizy i interpretacji tekstów kultury; zyskuje nowe narzędzia, dzięki którym jego lektura jest coraz dojrzalsza, bardziej świadoma i samodzielna; poznaje nowe gatunki i konwencje literackie; wykorzystuje poznane pojęcie w refleksji o literaturze i wartościach; czyta teksty kultury odpowiadające charakterystycznej dla tego wieku wrażliwości – z zakresu literatury młodzieżowej i popularnej; stopniowo zaczyna poznawać dzieła klasyczne ważne dl
Wymaganie szczegółowe
1.3.1. Świadomość językowa. Uczeń rozumie pojęcie stylu, rozpoznaje styl potoczny, urzędowy, artystyczny i naukowy.
2.2.4. Analiza. Uczeń wskazuje funkcje użytych w utworze środków stylistycznych z zakresu słownictwa (neologizmów, archaizmów, zdrobnień, zgrubień, metafor), składni (powtórzeń, pytań retorycznych, różnego typu zdań i równoważników), fonetyki (rymu, rytmu, wyrazów dźwiękonaśladowczych).
Komentarz
Warto w tym miejscu zwrócić uczniom uwagę na osobę tłumacza i postawić pytanie: W jak dużym stopniu osobowość tłumacza wpłynęła na walory literackie polskiej wersji powieści?
Zadanie 6
Jakie znacie inne książki, które utrzymane są w podobnej konwencji? Jakie są motywy typowe dla tego typu utworów?
Poprawna odpowiedź
Uczniowie wymieniają znane im książki. Wspólnie próbują określić, jak rozumieją określenie „fantasy”.
Wymaganie ogólne
2. Analiza i interpretacja tekstów kultury.Uczeń doskonali sprawność analizy i interpretacji tekstów kultury; zyskuje nowe narzędzia, dzięki którym jego lektura jest coraz dojrzalsza, bardziej świadoma i samodzielna; poznaje nowe gatunki i konwencje literackie; wykorzystuje poznane pojęcie w refleksji o literaturze i wartościach; czyta teksty kultury odpowiadające charakterystycznej dla tego wieku wrażliwości – z zakresu literatury młodzieżowej i popularnej; stopniowo zaczyna poznawać dzieła klasyczne ważne dl
Wymaganie szczegółowe
2.2.8. Analiza. Uczeń rozpoznaje odmiany gatunkowe literatury popularnej: powieść lub opowiadanie obyczajowe, przygodowe, detektywistyczne, fantastycznonaukowe, fantasy.
Komentarz
Literatura typu fantasy jest obecnie bardzo popularna. Warto uporządkować wiedzę uczniów w tym zakresie, zwrócić uwagę na cechy gatunkowe, typowe motywy, sprowokować uczniów do refleksji nad oryginalnością czytanych utworów, ich walorami lub słabościami. Wiedzę o zainteresowaniach uczniów i ich znajomości literatury z kręgu fantasy można wykorzystać przy planowaniu cyklu lekcji poświęconych „Czarnoksiężnikowi z Archipelagu”.
Zadanie 7
Na zakończenie lekcji można przedstawić opinię Stanisława Lema i zachęcić uczniów do przygotowania w czasie lektury książki argumentów, które będą popierać lub kwestionować zdanie Lema na temat wyższości „Czarnoksiężnika z Archipelagu” nad „Władcą pierścieni”.
„Żywię dla Czarnoksiężnika szczególny sentyment. Jest to jedyna pozycja amerykańskiej fantasy, która wzbudziła mój szacunek. Zarazem pocieszyła mnie po lekturze (znanej i u nas) powieści Tolkiena „Władca pierścieni”. To głośne dzieło pozostawiło mnie obojętnym, a nawet znudzonym. Toteż gdyby nie „Czarnoksiężnik z Archipelagu”, uznałbym się - wobec współczesnej fantastyki bajeczno-magicznej - za ślepego wobec kolorów. Ursula Le Guin pomogła mi swoją powieścią odzyskać wiarę zarówno w żywotność fantastyki amerykańskiej, jak i w moją wrażliwość na jej - rzadkie niestety – uroki”
Stanisław Lem
Poprawna odpowiedź
Uczniowie przygotowują argumenty popierające lub kwestionujące zdanie S. Lema.
Wymaganie ogólne
2. Analiza i interpretacja tekstów kultury.Uczeń doskonali sprawność analizy i interpretacji tekstów kultury; zyskuje nowe narzędzia, dzięki którym jego lektura jest coraz dojrzalsza, bardziej świadoma i samodzielna; poznaje nowe gatunki i konwencje literackie; wykorzystuje poznane pojęcie w refleksji o literaturze i wartościach; czyta teksty kultury odpowiadające charakterystycznej dla tego wieku wrażliwości – z zakresu literatury młodzieżowej i popularnej; stopniowo zaczyna poznawać dzieła klasyczne ważne dl
Wymaganie szczegółowe
2.2.8. Analiza. Uczeń rozpoznaje odmiany gatunkowe literatury popularnej: powieść lub opowiadanie obyczajowe, przygodowe, detektywistyczne, fantastycznonaukowe, fantasy.
Komentarz
Ostatnie zadanie ma sprowokować wielbicieli innych książek typu fantasy i zwiększyć emocjonalne zaangażowanie uczniów podczas czytania. Warto później przeznaczyć jedną lekcję na dyskusję.
Utwór jest chroniony prawem autorskim. Zasady i warunki korzystania z niego określa Regulamin Serwisu Bazy Dobrych Praktyk.
"Masz uwagi do treści? Uważasz, że zawiera błąd? Napisz na bnd@ibe.edu.pl
