Wiązka zadań

Cytat z Darwina

Sugerowane przeznaczenie Praca na lekcji, Sprawdzian

Prezentowane zadanie pochodzi z zestawu zadań badania Pracowni Przedmiotów Przyrodniczych „Laboratorium myślenia”. Wszelkie informacje dotyczące badania „Laboratorium myślenia” dostępne są na stronie eduentuzjasci.pl.

Zadanie

Poniżej przedstawiono cytat z dzieła Karola Darwina.

Gdyby dobór polegał jedynie na wydzielaniu pewnych wyróżniających się odmian i dalszym ich rozmnażaniu, to zasada jego działania byłaby tak prosta, że nie warto byłoby o niej tu wspominać. Istotą doboru jest jednak gromadzenie w ciągu kolejnych pokoleń zmian w określonym kierunku, tak drobnych, że niedostrzegalnych dla niedoświadczonego oka – ja w każdym razie nie zdołałem ich zauważyć. Mniej niż jeden człowiek na tysiąc ma na tyle wprawne oko i osąd, by stać się wybitnym hodowcą. Jeśli jednak jest obdarzony tymi talentami (…), odniesie sukces i może dokonywać znacznych ulepszeń.

(1) Cytowany tekst opisuje
`square` A. dobór naturalny,
`square` B. dobór sztuczny,

(2) ponieważ jest w nim mowa o
`square` A. drobnych zmianach gromadzących się w ciągu pokoleń.
`square` B. rozmnażaniu się osobników faworyzowanych poprzez dobór.
`square` C. zwiększaniu się przystosowania organizmów do środowiska.
`square` D. celowych ulepszeniach dokonywanych przez hodowcę.

Odpowiedź, podstawa programowa i omówienie zadania

Poprawna odpowiedź

1 - B,
2 - D.

Wymaganie ogólne

1.2 Znajomość różnorodności biologicznej i podstawowych procesów biologicznych. Uczeń wyjaśnia zjawiska i procesy biologiczne zachodzące w wybranych organizmach i w środowisku.
1.4 Znajomość różnorodności biologicznej i podstawowych procesów biologicznych. Uczeń wskazuje ewolucyjne źródła różnorodności biologicznej.
3.2 Poszukiwanie, wykorzystanie i tworzenie informacji. Uczeń odczytuje, analizuje, interpretuje i przetwarza informacje tekstowe, graficzne, liczbowe.
3.3 Poszukiwanie, wykorzystanie i tworzenie informacji. Uczeń rozumie i interpretuje pojęcia biologiczne, zna podstawową terminologię biologiczną.

Wymaganie szczegółowe

9.2. Ewolucja życia. Uczeń wyjaśnia na odpowiednich przykładach, na czym polega dobór naturalny i sztuczny, oraz podaje różnice między nimi.

Komentarz

Zadanie sprawdza umiejętność analizy tekstu na podstawie wiedzy biologicznej, a zatem z jednej strony odwołuje się do I celu kształcenia (Znajomość różnorodności biologicznej i podstawowych procesów biologicznych), z drugiej zaś do celu III (Poszukiwanie, wykorzystanie i tworzenie informacji). Aby udzielić prawidłowej odpowiedzi, uczeń nie tylko powinien posiadać odpowiednią wiedzę (rozróżniać dobór naturalny od doboru sztucznego), ale też powinien potrafić odnaleźć w tekście informacje przemawiające za którąś z tych możliwości. Jest to kluczowa kombinacja umiejętności przy dzisiejszym niezwykle szerokim dostępie do informacji, kiedy to, wykorzystując podstawowy zasób wiadomości, poprzez samodzielną pracę z różnego rodzaju źródłami zdobywamy bardziej szczegółową wiedzę.

W omawianym zadaniu przedmiotem analizy jest fragment dzieła Karola Darwina O powstawaniu gatunków. Aby archaiczny język nie stanowił dla uczniów dodatkowego utrudnienia, zrezygnowano z wykorzystania klasycznego przekładu Dicksteina i Nusbauma z 1884 r., zastępując je własnym, uwspółcześnionym tłumaczeniem z oryginału angielskiego. Po przeczytaniu tekstu uczeń powinien zdecydować, czy opisuje on dobór naturalny czy sztuczny, a następnie wyszukać wśród podanych uzasadnień to, które jest odpowiednie do dokonanego wyboru. Bardzo wyraźne wskazówki przemawiające za doborem sztucznym odnajdujemy w dwóch ostatnich zdaniach cytatu z dzieła Darwina, gdzie wprost mowa jest o hodowcy i dokonywanych przez niego „znacznych ulepszeniach”. Prawidłowa odpowiedź brzmi zatem: Cytowany tekst opisuje (B) dobór sztuczny, ponieważ jest w nim mowa o (D) celowych ulepszeniach dokonywanych przez hodowcę.

Zadanie poprawnie rozwiązało zaledwie 17,7% uczniów, przy czym nawet w grupie 8. (złożonej z tych, którzy osiągnęli najlepsze wyniki w całym teście), odsetek ten wyniósł tylko 41,0% (wykres 3). W pierwszej części zadania błędną odpowiedź A zaznaczyło aż 63,7% uczniów (w tym połowa uczniów z grupy 8.), być może kierując się utartym skojarzeniem: Darwin – dobór naturalny (wykres 1). W drugiej części natomiast największą popularnością cieszyła się odpowiedź A (37,1%), podczas gdy prawidłową odpowiedź D zaznaczyło 26,2% badanych (wykres 2). Dystraktory B i C wybrało, odpowiednio, 16,8% i 17,9% uczniów. Być może wynika to z faktu, że odpowiedzi A i D bezpośrednio nawiązywały do sformułowań użytych w tekście, podczas gdy o faworyzowaniu osobników przez dobór (odpowiedź B) czy zwiększaniu się przystosowania do środowiska (odpowiedź C) w cytowanym fragmencie w ogóle nie było mowy. Pozostaje to w zgodzie z wynikami uzyskanymi dla innych tego typu zadań, które wskazują, że absolwenci gimnazjów dobrze radzą sobie z wyszukiwaniem i porównywaniem informacji tekstowych, podczas gdy znaczny problem sprawia im już wyciąganie wniosków z tych porównań i interpretacja odczytanych treści.

Co ciekawe, bez względu na to, którą odpowiedź zaznaczyli w pierwszej części zadania, uczniowie zwykle w logiczny sposób wybierali uzasadnienie w części drugiej. Ci, którzy wskazali na dobór naturalny, zdecydowanie najczęściej zaznaczali odpowiedź A, a ci, którzy uważali, że chodzi o dobór sztuczny – odpowiedź D. Jeszcze wyraźniej było to widoczne wśród uczniów z grupy 8., którzy wybierali niemal wyłącznie kombinację A–A lub B–D (po 41,0%). Pokazuje to, że uczniowie, szczególnie ci zdolniejsi, rozumieli, na czym polegają dobór sztuczny i dobór naturalny. Przyczyną słabego wyniku była natomiast nieumiejętność pracy z tekstem. Umiejętność tę warto zatem doskonalić, przeprowadzając na lekcjach analizę krótkich tekstów popularnonaukowych związanych z omawianym tematem, takich jak zaprezentowany w tym zadaniu.

Wykres 1. Rozkład częstości odpowiedzi w pierwszej części zadania. Na osi X zaznaczono poziom ucznia (1 – grupa uczniów, którzy uzyskali najniższe wyniki w całym teście, 8 – grupa o najwyższych wynikach), na osi Y zaś – odsetek uczniów z danej grupy, którzy wybrali daną odpowiedź. W legendzie wykresu określono dodatkowo, jaki procent uczniów ze wszystkich grup łącznie zaznaczył poszczególne odpowiedzi. Wartości nie sumują się do 100%, ponieważ pewna część uczniów nie wybrała żadnej odpowiedzi.