Chemia

Wiązka zadań

Nitro, czyli gaz do dechy

Drukuj

Sugerowane przeznaczenie Praca na lekcji, Sprawdzian

Moc silnika spalinowego jest tym większa, im więcej paliwa spali się w komorze spalania w jak najkrótszym czasie. Podawanie większej ilości benzyny jest sposobem o ograniczonym zastosowaniu, gdyż silnik potrzebuje do procesu spalania również tlenu. W powietrzu znajduje się ok. 21% (objętościowych) tego gazu. Aby zwiększyć zawartość tlenu w komorze spalania, do rozgrzanej komory pracującego już silnika można wtłoczyć tlenek azotu(I), czyli Nitro – N2O.

W wysokiej temperaturze, która panuje w komorze spalania, tlenek azotu(I) rozpada się na tlen i azot, dzięki czemu zawartość tlenu zwiększa się do 33%, a moc silnika (przy jednoczesnym wtrysku dodatkowej ilości paliwa) rośnie o około 30%.

Zadanie 1

Na podstawie tekstu wybierz tę z reakcji zachodzących w wysokiej temperaturze, która przedstawia zastosowanie Nitro w silniku.

`square` A.   2N2O `|->` 2N2 + O2

`square` B.  2N2 + O2 `|->` 2N2O

`square` C.  N2O + 2O2 `|->` N2O5

`square` D.  4NO2 + O2 `|->` 2N2O5

Odpowiedź, podstawa programowa i omówienie zadania

Poprawna odpowiedź

A

Wymaganie ogólne

1.1 Pozyskiwanie, przetwarzanie i tworzenie informacji. Uczeń pozyskuje i przetwarza informacje z różnorodnych źródeł z wykorzystaniem technologii informacyjno – komunikacyjnych.
2.1 Rozumowanie i zastosowanie nabytej wiedzy do rozwiązywania problemów. Uczeń opisuje właściwości substancji i wyjaśnia przebieg prostych procesów chemicznych;

Wymaganie szczegółowe

3.2 Reakcje chemiczne. Uczeń opisuje, na czym polega reakcja syntezy, analizy i wymiany/ podaje przykłady różnych typów reakcji i zapisuje odpowiednie równania/ wskazuje substraty i produkty/ dobiera współczynniki w równaniach reakcji chemicznych/ obserwuje doświadczenia ilustrujące typy reakcji i formułuje wnioski.

Komentarz

Prezentowana wiązka zadań została stworzona na potrzeby III etapu edukacyjnego, ale może też być wykorzystana na lekcji, w dziale Paliwa – obecnie i w przyszłości, na poziomie podstawowym w szkołach ponadgimnazjalnych, ponieważ opisuje uzyskiwanie energii w procesie spalania paliwa. Autorem koncepcji zadań był stażysta w Pracowni Przedmiotów Przyrodniczych Instytutu Badań Edukacyjnych.     

Umiejętnością badaną w zadaniu 1. jest wnioskowanie na podstawie analizy tekstu. W gąszczu informacji, z jakimi stykamy się na co dzień, zdolność analizy tekstu i wnioskowania na podstawie informacji w nim zawartych jest umiejętnością kluczową, bez której nie można się obyć w dzisiejszym świecie. W związku z tym ważne jest, aby uczniowie opanowali tę umiejętność. W zadaniu sprawdzana jest także umiejętność tłumaczenia informacji z języka opisu na język równań i symboli chemicznych. Treści zawarte we wstępie do zadania mogą wydawać się nieco zawiłe – opisane jest w nim zastosowanie tlenku azotu(I) (tzw. Nitro) jako dopalacza w silniku benzynowym. Jednak aby prawidłowo rozwiązać to zadanie, wystarczy, że uczniowie przeczytają uważnie wstęp i znajdą fragment, w którym opisana jest reakcja rozkładu (analizy) Nitro do azotu i tlenu: W wysokiej temperaturze, która panuje w komorze spalania, tlenek azotu(I) rozpada się na tlen i azot (…)”, a następnie wybiorą odpowiedź, która przedstawia taką reakcję. Odpowiedź A jest jedyną, w której podano reakcję rozkładu związku chemicznego, wszystkie pozostałe to reakcje syntezy. Oczywiście uczniowie powinni także znać symbole chemiczne tlenu i azotu.    

Jak odpowiadali uczniowie

Standaryzację zadania przeprowadzono na grupie 97 uczniów z 3. klasy gimnazjum, a z wybranymi 9 uczniami przeprowadzono także wywiady (cognitive laboratory), w trakcie których starano się dowiedzieć, w jaki sposób uczeń dochodził do odpowiedzi.

Tabela. Rozkład procentowy odpowiedzi uczniów na pytanie postawione w poleceniu.

Pytanie

Odpowiedzi uczniów [%]

A.   2N2`->` 2N2 + O2 

22

B.  2N2 + O2 `|->` 2N2O

28

C.  N2O + 2O2 `|->` N2O5

39

D.  4NO2 + O2`` `|->` 2N2O5

9

Wyniki standaryzacji i cognitive laboratory wskazują, że część uczniów nie analizowała wstępu do zadania w poszukiwaniu treści mogących im pomóc w udzieleniu prawidłowej odpowiedzi lub że zrobiła to niedokładnie. Odsetek odpowiedzi poprawnych wyniósł 22%, co jest bardzo niskim wynikiem w przypadku zadania, w którym szansa losowego oddania poprawnej odpowiedzi wynosi 25%. Dystraktory użyte w zadaniu okazały się dużo bardziej atrakcyjne niż odpowiedź poprawna – odpowiedzi B i C zaznaczyło odpowiednio 28% i 39% uczniów. Najrzadziej wybieraną odpowiedzią był dystraktor D – wybrało go zaledwie 9% badanych. Z wywiadów z uczniami wynika, że osoby, które wybrały odpowiedzi B lub C, mogły je wybrać, ponieważ zasugerowały się zgodnością liczby atomów po lewej i prawej stronie równania. Nie można też całkowicie wykluczyć, że wybór nieodpowiedniej reakcji był podyktowany trudnością w określeniu, co było substratem, a co produktem reakcji, bądź pomyleniem reakcji analizy z reakcją syntezy (odpowiedź B). Uczniowie, którzy wybrali odpowiedź D, najprawdopodobniej nie przeanalizowali wstępu do zadania, ponieważ w tekście nie ma mowy ani o tlenku azotu(IV) ani o tlenku azotu(V). Nie można też wykluczyć, że niektórzy uczniowie nie rozpoznali tych związków po wzorach lub nie widzieli różnicy między wzorami tlenków azotu.



Zadanie 2

Na podstawie tekstu zaznacz, które stwierdzenia w tabeli są prawdziwe, a które fałszywe.

 

Stwierdzenie

Prawda czy fałsz?

1.

Zastosowanie Nitro w rozgrzanym silniku powoduje zwiększenie szybkości zużycia paliwa.

`square` Prawda  /  `square` Fałsz

2.

Wysoka temperatura uzyskana dzięki spalaniu paliwa umożliwia rozpad N2O.

`square` Prawda  /  `square` Fałsz

3.

Przebieg reakcji spalania paliwa jest uzależniony w dużej mierze od ilości tlenu.

`square` Prawda  /  `square` Fałsz

Odpowiedź, podstawa programowa i omówienie zadania

Poprawna odpowiedź

1. Prawda

2. Prawda

3. Prawda

Wymaganie ogólne

1.1 Pozyskiwanie, przetwarzanie i tworzenie informacji. Uczeń pozyskuje i przetwarza informacje z różnorodnych źródeł z wykorzystaniem technologii informacyjno – komunikacyjnych.
2.2 Rozumowanie i zastosowanie nabytej wiedzy do rozwiązywania problemów. Uczeń zna związek właściwości różnorodnych substancji z ich zastosowaniami i ich wpływ na środowisko naturalne;

Wymaganie szczegółowe

3.2 Reakcje chemiczne. Uczeń opisuje, na czym polega reakcja syntezy, analizy i wymiany/ podaje przykłady różnych typów reakcji i zapisuje odpowiednie równania/ wskazuje substraty i produkty/ dobiera współczynniki w równaniach reakcji chemicznych/ obserwuje doświadczenia ilustrujące typy reakcji i formułuje wnioski.

Komentarz

Podobnie jak dla zadania 1. z tej wiązki, standaryzację przeprowadzono na grupie 97 uczniów z 3 klasy gimnazjum, a cognitive laboratory z wybranymi 9 uczniami. Wyniki standaryzacji wykazały, że zadanie 2. wymaga poprawek. Zadanie pokazujemy w obu wersjach (standaryzowanej i poprawionej), ponieważ uważamy, że problemy, z jakimi borykali się uczniowie rozwiązujący to zadanie, są warte omówienia. 

Zadanie 2. poddano standaryzacji w następującej postaci:

Zaznacz, które informacje z tabeli są prawdziwe, a które fałszywe.

 

Informacja

Prawda czy fałsz?

1.

Zastosowanie Nitro w rozgrzanym silniku nie powoduje zwiększenia szybkości zużycia paliwa.

`square` Prawda  /  `square` Fałsz

2.

Wysoka temperatura uzyskana dzięki spalaniu paliwa umożliwia reakcję rozkładu N2O.

`square` Prawda  /  `square` Fałsz

3.

Przebieg reakcji spalania jest uzależniony w dużej mierze od obecności O2.

`square` Prawda  /  `square` Fałsz

W poniższej tabeli przedstawiono rozkład procentowy odpowiedzi uczniów (odpowiedzi poprawne zaznaczono pogrubioną czcionką).

Tabela. Rozkład procentowy odpowiedzi uczniów na pytanie postawione w poleceniu.

 

Informacja

Prawda czy fałsz?

1.

Zastosowanie Nitro w rozgrzanym silniku nie powoduje zwiększenia szybkości zużycia paliwa.

Prawda (43%) / Fałsz (55%)

2.

Wysoka temperatura uzyskana dzięki spalaniu paliwa umożliwia reakcję rozkładu N2O.

Prawda (71%) / Fałsz (27%)

3.

Przebieg reakcji spalania jest uzależniony w dużej mierze od obecności O2.

Prawda (69%) / Fałsz (29%)

Prawdopodobieństwo losowego udzielenia poprawnej odpowiedzi dla poszczególnych wierszy wynosi 50%, a dla całego zadania 12,5%. Całe zadanie poprawnie rozwiązało 38% badanych uczniów. Odsetek uczniów, którzy nie udzielili żadnej odpowiedzi, był równy 3%.

Umiejętnością badaną w Zadaniu 2. jest wnioskowanie na podstawie analizy tekstu i wiedzy własnej. Aby wybrać poprawną odpowiedź w wierszu 1, uczeń powinien znaleźć w tekście fragment mówiący, że dzięki Nitro zawartość tlenu (w komorze) zwiększa się do 33%, a moc silnika (przy jednoczesnym wtrysku dodatkowej ilości paliwa) rośnie o około 30%, a następnie wyciągnąć wniosek, że na skutek rozpadu Nitro w komorze spalania jest więcej tlenu, który może przereagować z większą ilością paliwa, a więc paliwo zostanie szybciej zużyte (stwierdzenie 1 jest fałszywe). Pytanie to okazało się najtrudniejsze w całym zadaniu 2. – prawidłowo odpowiedziało na nie 55% uczniów. Uczniowie, którzy nie przeczytali uważnie polecenia w podpunkcie pierwszym, mogli nie zauważyć, że pytanie dotyczy zaprzeczenia (Nitro „nie powoduje”). Wywiady przeprowadzane z uczniami pokazują, że nawet podkreślenie takiego wyrażenia nie zawsze skutkuje poprawnym zrozumieniem pytania. Pytanie zawarte w wierszu 2 jest złożone: uczeń powinien wywnioskować z tekstu, że spalanie paliwa powoduje znaczny wzrost temperatury w silniku i że tak wysoka temperatura umożliwia rozpad tlenku azotu(I) na azot i tlen. Uczniowie nie mieli większych problemów z tą częścią zadania – 71% rozwiązało ją poprawnie. Błędna odpowiedź mogła wynikać z braku znajomości terminu chemicznego (reakcji rozkładu), niezbyt uważnego przeczytania wstępu lub z nieprzeczytania go w ogóle. Z kolei do odpowiedzi w wierszu 3 uczeń tak naprawdę nie potrzebował informacji zawartych we wstępie – wystarczyło, że wiedział, na czym polega reakcja spalania i jak ona przebiega w zależności od dostępności tlenu w środowisku reakcji. Nie jest jednak sprawą oczywistą, co uczniowie rozumieli przez „przebieg reakcji”, ponieważ można to odnosić zarówno do szybkości reakcji, jak i zróżnicowania produktów spalania. Odsetek odpowiedzi poprawnych w tym wierszu wyniósł 69%.

Warto podkreślić, że większość uczniów biorących udział w cognitive laboratory, którzy odpowiedzieli błędnie na to pytanie, po ponownym, dokładnym przeczytaniu tekstu wstępnego do zadania udzielała poprawnych odpowiedzi, a samo zadanie zostało uznane przez nich za ciekawe.

Na podstawie wyników standaryzacji i cognitive laboratory do zadania wprowadzono pewne zmiany, aby jego treść była bardziej precyzyjna, spójna i łatwiejsza w odbiorze dla ucznia. Największe zmiany dotyczą wiersza 1, w którym nie ma już zaprzeczenia, aby wykluczyć sytuację, w której uczeń nie zauważył słowa „nie” w pytaniu. Oczywiście stwierdzenie w nim zawarte jest prawdziwe. W wierszu 2 zamieniono „reakcję rozkładu” na „rozpad” N2O, aby wykluczyć sytuację, w której uczeń nie odpowie na pytanie z powodu braku znajomości terminologii chemicznej. Z kolei w wierszu 3 zapytano o wpływ ilości tlenu (poprzednio: obecności) na przebieg reakcji spalania paliwa, aby bardziej związać to pytanie ze wstępem do zadania.  

Podsumowując wyniki standaryzacji i cognitive laboratory, należy stwierdzić, że przyczyną losowego udzielania odpowiedzi w obu zadaniach mógł być zarówno brak motywacji do przeczytania zbyt długiego wstępu (uczniowie zdolniejsi), jak i przekonanie wśród uczniów słabszych, że zadanie jest dla nich zbyt trudne (zadania poruszają dość trudne zagadnienie techniczne). Na pewno istotną przeszkodą był również brak znajomości tej tematyki z życia codziennego bądź brak zainteresowania konstrukcją i działaniem silników, zwłaszcza wśród uczennic. Warto podkreślić tutaj fakt, że uczniowie w życiu codziennym będą nieraz się stykać z trudnymi tekstami technicznymi, nie tylko jako posiadacze samochodów, ale też jako użytkownicy różnego typu sprzętów RTV i AGD, a więc nie powinni ich unikać.


Utwór jest chroniony prawem autorskim. Zasady i warunki korzystania z niego określa Regulamin Serwisu Bazy Dobrych Praktyk.

"Masz uwagi do treści? Uważasz, że zawiera błąd? Napisz na bnd@ibe.edu.pl

* Chcesz otrzymywać informacje o nowych zadaniach?

Zaprenumeruj newsletter na pierwszej stronie "Entuzjaści Edukacji"

* Słowa kluczowe

absorpcja   acetylen   Ag   alkany   alken   alkeny   alkiny   alkohol   alkohol absolutny   alkohol etylowy   alotropia   aluminium   aminokwas   analiza   anion   Aspiryna   atom   Au   azotan potasu   azotan sodu   
.