Wiązka zadań
Jan Kochanowski "Człowiek boże igrzysko"
Proponowany zestaw zadań nauczyciel powinien wpleść w strukturę lekcji, w materię tzw. „nauczania żywego”, które – w odróżnieniu od pracy z podręcznikiem czy kartami pracy – jest istotą szkoły jako miejsca spotkania i dialogu. Polonista, który zechce wykorzystać zadania, winien dokonać ich właściwego:
- wprowadzenia (etap zaangażowania, motywacji wstępnej);
- omówienia (w postaci rozmowy, dyskusji);
- wzbogacenia (np. zaproponowanymi przez siebie kontekstami kulturowymi).
Oznacza to również, iż nauczyciel nie powinien traktować proponowanych zestawów jak rodzaju karty pracy, lecz że dokonuje wyboru zadań, adaptując je do własnego pomysłu na lekcję i własnej wizji omawianego utworu. Unikając monotonii działań dydaktycznych, nauczyciel powinien różnicować ich formę, dostosowując ją do upodobań własnych i możliwości uczniów.
Po zestawie zadań zamieszczamy propozycję uzupełniających działań dydaktycznych. Nauczyciel może spośród nich wybrać te, które na lekcji najlepiej zaktywizują jego uczniów.
Jan Kochanowski
Człowiek boże igrzysko [1]
Nie rzekł jako żyw [2] żaden więtszej prawdy z wieka [3],
Jako kto [4] nazwał bożym igrzyskiem człowieka.
Bo co kiedy tak mądrze człowiek począł sobie,
Żeby się Bóg nie musiał jego śmiać osobie?
On, Boga nie widziawszy, taką dumę w głowie
Uprządł sobie, że Bogu podobnym się zowie.
On, miłością samego siebie zaślepiony,
Rozumie, że dla niego świat jest postawiony;
On pierwej był, niźli był; on, chocia nie będzie,
Przedsię [5] będzie; próżno to, błaznów pełno wszędzie.
Zadanie 1
Postać mówiąca we fraszce uważa tytułowe stwierdzenie za
A. szczytowe osiągnięcie myśli ludzkiej XVI wieku.
B. najważniejszy sąd o sytuacji człowieka.
C. jedną z wielu potocznych mądrości na temat życia.
D. jedną z głównych prawd Katechizmu.
Poprawna odpowiedź
B
Wymaganie ogólne
1. Odbiór wypowiedzi i wykorzystanie zawartych w nich informacji. Uczeń samodzielnie dociera do informacji; rozumie komunikaty o coraz bardziej skomplikowanej organizacj i – werbalne i niewerbalne; podejmuje refleksję nad znaczeniami słów i dąży do ich dokładnego rozumienia; krytycznie ocenia zawartość komunikatów.
Wymaganie szczegółowe
1.1.2. Czytanie i słuchanie. Uczeń wyszukuje w wypowiedzi potrzebne informacje oraz cytuje odpowiednie fragmenty tekstu.
1.1.4. Czytanie i słuchanie. Uczeń odróżnia informacje o faktach od opinii.
Komentarz
Zadanie kieruje uwagę ucznia na związek między tytułem i dwoma pierwszymi wersami fraszki. Podstawą interpretacji utworu jest zrozumienie tezy postawionej na początku fraszki.
Zadanie 2
Zaimek on odnosi się we fraszce do
A. człowieka.
B. Boga.
C. świata.
D. poety.
Poprawna odpowiedź
A
Wymaganie ogólne
1. Odbiór wypowiedzi i wykorzystanie zawartych w nich informacji. Uczeń samodzielnie dociera do informacji; rozumie komunikaty o coraz bardziej skomplikowanej organizacj i – werbalne i niewerbalne; podejmuje refleksję nad znaczeniami słów i dąży do ich dokładnego rozumienia; krytycznie ocenia zawartość komunikatów.
Wymaganie szczegółowe
1.1.2. Czytanie i słuchanie. Uczeń wyszukuje w wypowiedzi potrzebne informacje oraz cytuje odpowiednie fragmenty tekstu.
Komentarz
Zaimek „on” został czterokrotnie użyty w utworze nieprzypadkowo. Uczeń powinien zauważyć, jak mocno podkreśla pychę człowieka i antynomię między Bogiem a człowiekiem.
Zadanie 3
W kolumnie 1. i 3. podkreśl odpowiednie stwierdzenia, tak aby powstało z nich zdanie trafnie oddające myśl wyrażoną we fraszce.
Poprawna odpowiedź
Śmiech Boga jest reakcją na postawę człowieka, ponieważ człowiek naiwnie uważa, że jest panem swojego losu.
Wymaganie ogólne
2. Analiza i interpretacja tekstów kultury.Uczeń doskonali sprawność analizy i interpretacji tekstów kultury; zyskuje nowe narzędzia, dzięki którym jego lektura jest coraz dojrzalsza, bardziej świadoma i samodzielna; poznaje nowe gatunki i konwencje literackie; wykorzystuje poznane pojęcie w refleksji o literaturze i wartościach; czyta teksty kultury odpowiadające charakterystycznej dla tego wieku wrażliwości – z zakresu literatury młodzieżowej i popularnej; stopniowo zaczyna poznawać dzieła klasyczne ważne dl
Wymaganie szczegółowe
2.3.1. Interpretacja. Uczeń przedstawia propozycję odczytania konkretnego tekstu kultury i uzasadnia ją.
Komentarz
Zadanie ma charakter interpretacyjny, prowadzi ucznia do odczytania przesłania fraszki. Aby udzielić poprawnej odpowiedzi, uczeń musi dokonać analizy postepowania Boga i postawy człowieka.
Zadanie 4
Czasownik w sformułowaniu: On (…) taką dumę w głowie / uprządł sobie należy rozumieć jako
A. uszył.
B. uprzątnął.
C. ukazał.
D. uroił.
Poprawna odpowiedź
D
Wymaganie ogólne
1. Odbiór wypowiedzi i wykorzystanie zawartych w nich informacji. Uczeń samodzielnie dociera do informacji; rozumie komunikaty o coraz bardziej skomplikowanej organizacj i – werbalne i niewerbalne; podejmuje refleksję nad znaczeniami słów i dąży do ich dokładnego rozumienia; krytycznie ocenia zawartość komunikatów.
Wymaganie szczegółowe
1.3.2. Świadomość językowa. Uczeń rozpoznaje wyrazy wieloznaczne i rozumie ich znaczenia w tekście.
Komentarz
Fraszka ze względu na archaiczne słownictwo może być trudna dla współczesnego czytelnika – tym bardziej warto skłonić uczniów do uważnej analizy tekstu i wyjaśnienia poszczególnych wyrazów istotnych dla zrozumienia utworu.
Zadanie 5
Podkreśl wszystkie wyrazy, którymi można uzupełnić poniższą wypowiedź.
Postawę człowieka opisaną w dwuwersie:
On, Boga nie widziawszy, taką dumę w głowie
Uprządł sobie, że Bogu podobnym się zowie.
można określić jako
a) nielogiczną
b) naiwną;
c) śmieszną;
d) pobożną;
e) pokorną
f) arogancką;
Poprawna odpowiedź
a, b, c, f
Wymaganie ogólne
1. Odbiór wypowiedzi i wykorzystanie zawartych w nich informacji. Uczeń samodzielnie dociera do informacji; rozumie komunikaty o coraz bardziej skomplikowanej organizacj i – werbalne i niewerbalne; podejmuje refleksję nad znaczeniami słów i dąży do ich dokładnego rozumienia; krytycznie ocenia zawartość komunikatów.
Wymaganie szczegółowe
1.1.2. Czytanie i słuchanie. Uczeń wyszukuje w wypowiedzi potrzebne informacje oraz cytuje odpowiednie fragmenty tekstu.
2.3.1. Interpretacja. Uczeń przedstawia propozycję odczytania konkretnego tekstu kultury i uzasadnia ją.
Komentarz
Zadanie 5 nawiązuje do zadania poprzedniego. Zrozumienie czasownika „uprządł” jest podstawą do zrozumienia sensu całego dwuwiersza bardzo surowo oceniającego postawę człowieka.
Zadanie 6
Dwuwers:
On, miłością samego siebie zaślepiony,
Rozumie, że dla niego świat jest postawiony;
ukazuje człowieka jako
A. myśliciela.
B. egocentryka.
C. zakochanego.
D. altruistę.
Poprawna odpowiedź
B
Wymaganie ogólne
2. Analiza i interpretacja tekstów kultury.Uczeń doskonali sprawność analizy i interpretacji tekstów kultury; zyskuje nowe narzędzia, dzięki którym jego lektura jest coraz dojrzalsza, bardziej świadoma i samodzielna; poznaje nowe gatunki i konwencje literackie; wykorzystuje poznane pojęcie w refleksji o literaturze i wartościach; czyta teksty kultury odpowiadające charakterystycznej dla tego wieku wrażliwości – z zakresu literatury młodzieżowej i popularnej; stopniowo zaczyna poznawać dzieła klasyczne ważne dl
Wymaganie szczegółowe
2.3.1. Interpretacja. Uczeń przedstawia propozycję odczytania konkretnego tekstu kultury i uzasadnia ją.
Komentarz
Zadanie kieruje uwagę ucznia na kolejny dwuwiersz chrakteryzujący postawę człowieka. Uczeń musi wyciągnąć wniosek z tekstu i odczytać, jaka ocena człowieka jest zawarta w tym fragmencie.
Zadanie 7
W sformułowaniu: błaznów pełno wszędzie zastąp rzeczownik wyrazem lub sformułowaniem bliskoznacznym, zgodnym z wymową utworu.
Poprawna odpowiedź
Np. głupców, ludzi nierozumnych, zarozumialców.
Wymaganie ogólne
1. Odbiór wypowiedzi i wykorzystanie zawartych w nich informacji. Uczeń samodzielnie dociera do informacji; rozumie komunikaty o coraz bardziej skomplikowanej organizacj i – werbalne i niewerbalne; podejmuje refleksję nad znaczeniami słów i dąży do ich dokładnego rozumienia; krytycznie ocenia zawartość komunikatów.
Wymaganie szczegółowe
1.3.2. Świadomość językowa. Uczeń rozpoznaje wyrazy wieloznaczne i rozumie ich znaczenia w tekście.
Komentarz
Stwierdzenie „błaznów pełno wszędzie” jest puentą utworu i podsumowaniem analizy postępowania człowieka. Uczeń trafnie dobierając synonimy słowa „błazen”, potwierdza, że zrozumiał przesłanie fraszki.
Zadanie 8
Sformułuj tytuł w taki sposób, by przyjął współczesną formę językową. Wymowa oryginalnego tytułu powinna zostać zachowana.
Poprawna odpowiedź
Np. Człowiek jest bożą zabawką, Człowiek – zabawka w ręku Boga, Bóg bawi się ludźmi.
Wymaganie ogólne
1. Odbiór wypowiedzi i wykorzystanie zawartych w nich informacji. Uczeń samodzielnie dociera do informacji; rozumie komunikaty o coraz bardziej skomplikowanej organizacj i – werbalne i niewerbalne; podejmuje refleksję nad znaczeniami słów i dąży do ich dokładnego rozumienia; krytycznie ocenia zawartość komunikatów.
Wymaganie szczegółowe
1.3.3. Świadomość językowa. Uczeń dostrzega zróżnicowanie słownictwa – rozpoznaje słownictwo ogólnonarodowe i słownictwo o ograniczonym zasięgu (wyrazy gwarowe, terminy naukowe, archaizmy i neologizmy, eufemizmy i wulgaryzmy/ dostrzega negatywne konsekwencje używania wulgaryzmów)/ rozpoznaje wyrazy rodzime i zapożyczone (obce) – rozumie ich funkcję w tekście.
Komentarz
Przekształcenie tytułu na współczesną polszczyznę służy rozwijaniu sprawności językowej. Ma także budzić refleksję nad ponadczasowością przesłania utworu.
Zadanie 9
Podkreśl wszystkie powiedzenia, które mają sens zbliżony do wymowy fraszki Człowiek boże igrzysko.
a) Mowa jest srebrem, milczenie złotem.
b) Człowiek strzela, Pan Bóg kule nosi.
c) Cały świat gra komedię.
d) Każdy jest kowalem swego losu.
e) Dla chcącego nic trudnego.
Poprawna odpowiedź
b, c
Wymaganie ogólne
2. Analiza i interpretacja tekstów kultury.Uczeń doskonali sprawność analizy i interpretacji tekstów kultury; zyskuje nowe narzędzia, dzięki którym jego lektura jest coraz dojrzalsza, bardziej świadoma i samodzielna; poznaje nowe gatunki i konwencje literackie; wykorzystuje poznane pojęcie w refleksji o literaturze i wartościach; czyta teksty kultury odpowiadające charakterystycznej dla tego wieku wrażliwości – z zakresu literatury młodzieżowej i popularnej; stopniowo zaczyna poznawać dzieła klasyczne ważne dl
Wymaganie szczegółowe
2.1.2. Wstępne rozpoznanie. Uczeń rozpoznaje problematykę utworu.
2.3.1. Interpretacja. Uczeń przedstawia propozycję odczytania konkretnego tekstu kultury i uzasadnia ją.
Komentarz
Zadanie odwołuje się do znajomości popularnych powiedzeń, wymaga połączenia wiedzy o ich znaczeniu z rozumieniem fraszki.
Zadanie 10
Napisz kilkuzdaniową charakterystykę człowieka przedstawionego we fraszce.
Poprawna odpowiedź
Np. Człowiek ukazany we fraszce to postać śmieszna i naiwna. Mimo że nigdy nie widział Boga i niewiele o nim wie, uważa się za podobnego Stwórcy. Niczego nie widzi poza samym sobą. Uważa się za pępek świata i zachowuje tak, jakby miał żyć wiecznie.
Wymaganie ogólne
3. Tworzenie wypowiedzi.Uczeń zyskuje coraz wyraźniejszą świadomość funkcji środków językowych, które służą formułowaniu wypowiedzi; zdobywa wiedzę o różnych odmianach polszczyzny i kształci umiejętność poprawnego wykorzystywania ich w różnych sytuacjach, pogłębia znajomość etyki mowy i etykiety języka; poznaje i tworzy nowe, coraz trudniejsze formy wypowiedzi.
Wymaganie szczegółowe
Komentarz
Zadanie o charakterze podsumowującym. Na podstawie odpowiedzi udzielonych na poprzednie pytania uczeń ma zredagować kilkuzdaniową wypowiedź, w której przedstawi swoje wnioski i scharakteryzuje człowieka przedstawianego we fraszce.
Zadanie 11. Aktywizujące zadania dydaktyczne
I. ETAP ZAANGAŻOWANIA
1. Uczniowie przywołują z pamięci lub układają zdania (sentencje), które w ich mniemaniu wyrażają najbardziej fundamentalną prawdę o życiu ludzkim. Propozycje mogą pochodzić z literatury, filmu, historii (wypowiedzi sławnych postaci), z różnych tekstów i sfer kultury. Mogą być również formułowane przez uczniów.
a) Wybrane propozycje uczniów zostają zapisane.
b) W drodze dyskusji (wymiany poglądów, głosowania, metodą „kuli śniegowej”) klasa dokonuje wyboru najbardziej przekonującego stwierdzenia.
II. GŁÓWNE OGNIWA LEKCJI
2. Czytanie tekstu fraszki Jana Kochanowskiego.
3. Wyjaśnienie znaczenia archaizmów leksykalnych, fleksyjnych, składniowych. (Uczniowie mogą korzystać ze słowników i źródeł internetowych, mogą też sami proponować współczesne wersje dawnych sformułowań)/
4. „Jaką prawdę o człowieku i jego życiu osoba mówiąca w wierszu uważa za najistotniejszą? Jak rozumiecie te słowa?”
Uczniowie pracują w zespołach lub indywidualnie, zgłaszają propozycje, argumentują wybór z przywołaniem fragmentów. Rezultatem działania powinno być zapisanie wspólnie ustalonej, współczesnej wersji językowej sentencji zawartej we fraszce, np. „Najważniejszą ze wszystkich prawd o życiu ludzkim jest nazwanie człowieka „bożą igraszką”, zabawką w ręku Boga”.
5. Zadanie: Jakimi argumentami popiera swoją tezę postać mówiąca? Rozstrzygnijcie ten problem w grupach, zapiszcie przesłanki, zaznaczcie fragmenty, sformułujcie wniosek.
6. Uczniowie pracują w grupach (nie więcej niż przez 10 minut). Finałem pracy nad zadaniem jest prezentacja wyników i zapisanie wniosków na tablicy, np.:
- W oczach Boga człowiek nie postępuje mądrze, raczej śmiesznie;
- Człowiek bezpodstawnie uważa siebie za równego Bogu;
- Zaślepiony egocentryzmem uważa się za pępek świata; itp.
(Możliwość wzbogacenia scenariusza zadaniem 3 z ZZ).
7. Rozmowa: „Co Was zaskakuje (zastanawia, dziwi) w argumentacji postaci mówiącej?”
Poprawna odpowiedź
.
Wymaganie ogólne
1. Odbiór wypowiedzi i wykorzystanie zawartych w nich informacji. Uczeń samodzielnie dociera do informacji; rozumie komunikaty o coraz bardziej skomplikowanej organizacj i – werbalne i niewerbalne; podejmuje refleksję nad znaczeniami słów i dąży do ich dokładnego rozumienia; krytycznie ocenia zawartość komunikatów.
2. Analiza i interpretacja tekstów kultury.Uczeń doskonali sprawność analizy i interpretacji tekstów kultury; zyskuje nowe narzędzia, dzięki którym jego lektura jest coraz dojrzalsza, bardziej świadoma i samodzielna; poznaje nowe gatunki i konwencje literackie; wykorzystuje poznane pojęcie w refleksji o literaturze i wartościach; czyta teksty kultury odpowiadające charakterystycznej dla tego wieku wrażliwości – z zakresu literatury młodzieżowej i popularnej; stopniowo zaczyna poznawać dzieła klasyczne ważne dl
3. Tworzenie wypowiedzi.Uczeń zyskuje coraz wyraźniejszą świadomość funkcji środków językowych, które służą formułowaniu wypowiedzi; zdobywa wiedzę o różnych odmianach polszczyzny i kształci umiejętność poprawnego wykorzystywania ich w różnych sytuacjach, pogłębia znajomość etyki mowy i etykiety języka; poznaje i tworzy nowe, coraz trudniejsze formy wypowiedzi.
Wymaganie szczegółowe
Komentarz
Utwór jest chroniony prawem autorskim. Zasady i warunki korzystania z niego określa Regulamin Serwisu Bazy Dobrych Praktyk.
"Masz uwagi do treści? Uważasz, że zawiera błąd? Napisz na bnd@ibe.edu.pl
