Zastrzyki z testosteronu

Poprawna odpowiedź

1. Zwiększenie
2. Zmniejszenie
3. Zmniejszenie

Wymaganie ogólne

3.2 Poszukiwanie, wykorzystanie i tworzenie informacji. Uczeń odczytuje, analizuje, interpretuje i przetwarza informacje tekstowe, graficzne, liczbowe.
4.1 Rozumowanie i argumentacja. Uczeń interpretuje informacje i wyjaśnia zależności przyczynowo-skutkowe między faktami, formułuje wnioski.

Wymaganie szczegółowe

6.10.2. Budowa i funkcjonowanie organizmu człowieka. Układ dokrewny. Uczeń przedstawia biologiczną rolę: hormonu wzrostu, tyroksyny, insuliny, adrenaliny, testosteronu, estrogenów.
6.10.4. Budowa i funkcjonowanie organizmu człowieka. Układ dokrewny. Uczeńwyjaśnia, dlaczego nie należy bez konsultacji z lekarzem przyjmować środków lub leków hormonalnych (np. tabletek antykoncepcyjnych, sterydów).

Komentarz

Zadanie diagnozuje przede wszystkim jedno z wymagań ogólnych (celów kształcenia) – analizę, interpretację i przetwarzanie informacji. Do poprawnego rozwiązania zadania uczeń nie musi posiłkować się zdobytymi w szkole informacjami na temat biologicznej roli testosteronu czy hormonu luteinizującego, gdyż ich znaczenie w kontekście zadania zostało zilustrowane w materiale źródłowym. Poprawne rozwiązanie zadania wymaga zatem od ucznia głównie dogłębnej analizy schematu.

Zadanie okazało się bardzo trudne dla rozwiązujących je uczniów. Zaledwie 13% badanych poprawnie określiło wpływ przyjmowania testosteronu w zastrzykach na wszystkie trzy wymienione w zadaniu procesy fizjologiczne. Najmniej problemów sprawiło uczniom określenie wpływu testosteronu na przyrost masy mięśniowej. Uczniowie prawdopodobnie wiedzieli to i bez analizy schematu, stąd aż 94% prawidłowych odpowiedzi w pierwszym wierszu. Ponadto w tym przypadku grot strzałki wskazuje wyraźnie na pobudzenie syntezy białka w mięśniach przez działanie testosteronu. Pozostałe dwa wiersze wymagały jednak głębszej analizy, dlatego już tylko część uczniów poprawnie określiła wpływ przyjmowania testosteronu na podane procesy. Zaledwie co czwarty badany uczeń zauważył, że przyjmowanie testosteronu zmniejsza produkcję tego hormonu w jądrach. Należało tutaj uwzględnić fakt, że skoro testosteron został wstrzyknięty, jego stężenie we krwi wzrosło, co wpływa hamująco na przysadkę, która przestaje wydzielać hormon luteinizujący, a co za tym idzie – hormon ten nie pobudza jąder do produkcji testosteronu (klasyczne sprzężenie zwrotne ujemne). Procesy drugi i trzeci są od siebie zależne i można było się spodziewać, że odsetek poprawnych odpowiedzi w trzecim przypadku będzie podobny do tego, jaki był w przypadku drugim. Okazało się jednak inaczej – ponad 70% uczniów wskazało na zmniejszenie produkcji hormonu luteinizującego w przysadce wskutek podania testosteronu. Te różnice w odpowiedziach mogą zatem wskazywać albo na dużą przypadkowość w ich zaznaczaniu, albo na brak umiejętności właściwej analizy zależności pomiędzy podanymi procesami ze wskazaniem wynikających z niej konsekwencji. Można przypuszczać, że znaczna część uczniów była w stanie przewidzieć na podstawie schematu bezpośredni wpływ podania testosteronu (hamowanie wydzielania hormonu luteinizującego), ale już nie wpływ pośredni (oddziaływanie na jądra).

Zadanie to jest wartościowe głównie z uwagi na swój aspekt prozdrowotny. Ważne jest, aby młodzi ludzie zdawali sobie sprawę z faktu, że stosowanie sterydów, np. jako środków dopingujących, nie jest obojętne dla funkcjonowania organizmu. Jeśli uczeń dogłębnie przeanalizuje schemat, dostrzeże, że podawanie testosteronu w zastrzykach nie pozostaje bez znaczenia dla funkcjonowania jąder – m.in. poprzez zmniejszenie naturalnej produkcji tego hormonu w jądrach, a to już może wpłynąć na podjęcie przez młodego człowieka właściwej decyzji o powstrzymaniu się od jego wstrzykiwania.