Gołoborze

Poprawna odpowiedź

1 - C, 2 - A

Wymaganie ogólne

2.1 Identyfikowanie związków i zależności oraz wyjaśnianie zjawisk i procesów. Uczeń posługuje się podstawowym słownictwem geograficznym w toku opisywania oraz wyjaśniania zjawisk i procesów zachodzących w środowisku geograficznym.
4.1 Kształtowanie postaw. Uczeń rozwija w sobie ciekawość świata poprzez zainteresowanie własnym regionem, Polską, Europą i światem.

Wymaganie szczegółowe

3.6. Wybrane zagadnienia geografii fizycznej. Uczeń posługuje się ze zrozumieniem pojęciem wietrzenia i erozji.

Komentarz

Zadanie jest oparte na materiale ilustracyjnym podnoszącym atrakcyjność zadania dla ucznia. Obiekt przedstawiony na zdjęciu jest opisany we wstępie i dzięki temu zadanie sprawdza zrozumienie procesów wietrzenia, a nie – stopień pamięciowego opanowania definicji tego obiektu.

Zadanie skonstruowano w taki sposób, że najpierw uczeń ma za zadanie wybrać spośród trzech podanych warunki termiczne, w jakich powstały gołoborza.

W tej części zadania uczeń może się kierować nie tylko wiadomościami o wietrzeniu, jakie posiada z geografii. Przyda się także rozumienie właściwości wody w różnych temperaturach – z fizyki, a właściwie – z wcześniejszego etapu edukacyjnego, z przyrody. Jeśli uczeń wie, że lód ma większą objętość niż woda, rozumie także, że to powstający z zamarzającej wody lód rozsadza skały. Wybierze wówczas poprawną odpowiedź C. Gdy woda ma wysoką lub niską temperaturę, wietrzenie fizyczne nie zachodzi tak szybko. Analizując wyniki odpowiedzi badanych uczniów, można wnioskować, że uczniowie identyfikowali niskie temperatury z powstawaniem gołoborzy. Poprawną odpowiedź C wybrało ponad 40% badanych uczniów, a błędną A, mówiącą o temperaturach niższych od zera – ponad 39% badanych. Uczniowie, którzy wybrali odpowiedź A prawdopodobnie myślą, że im niższa temperatura, tym silniejsze działanie wietrzenia fizycznego – mrozowego, ale największe zmiany zachodzą, gdy woda często zamarza i topnieje w szczelinach.

Wyboru odpowiednich zakresów temperatur można dokonać również, odnosząc się do temperatur najczęściej spotykanych w Polsce. Zarówno temperatury ponad 30°C, jak i –20°C nie występują zbyt często i długo. Uczeń rozumiejący procesy wietrzenia wie, że zachodzą one cały czas, a wietrzenie fizyczne, które doprowadziło do powstawania gołoborzy, zachodzi w temperaturze bliskiej zera.

Analizując możliwe do wyboru odpowiedzi w pierwszej części zadania,  uczeń powinien dojść do wniosku, że w części drugiej właściwa odpowiedź to wietrzenie fizyczne (A), bo wahania temperatur są jego główną przyczyną. Ostrokrawędziste bloki skalne są nadal tą samą skałą, nie zmienioną pod względem chemicznym, więc wykluczone jest wietrzenie chemiczne. Natomiast wyjaśnienie słowa „gołoborze” zawiera podpowiedź, dlaczego przyczyną powstawania tego obiektu nie mogło być wietrzenie biologiczne. Gołoborze jest bowiem obszarem o skąpej roślinności, a już całkiem nieprawdopodobne jest działanie zwierząt w tworzeniu rumowiska.

Wydaje się, że około 40% uczniów potrafi wskazać rodzaj wietrzenia wywołujący powstanie gołoborzy, bo tylu wybrało poprawną odpowiedź A.

Żeby uzmysłowić uczniom „siłę” zamarzającej wody w szczelinach skalnych, warto odnieść się do stanu polskich dróg po sezonie zimowym. W naszym klimacie taka sytuacja zdarza się bardzo często, co każdy uczeń może stwierdzić na podstawie własnych obserwacji.

Zadanie uznajemy za prawidłowo rozwiązane, gdy uczeń udzielił poprawnych odpowiedzi w obu jego częściach. Poradziło z tym sobie 24% badanych uczniów. Taki wynik nie jest zadowalający, ponieważ wskazuje, że uczniom sprawia trudność stosowanie wiedzy w sytuacjach praktycznych. W tym wypadku uczeń, który zobaczy gołoborze, może mieć trudność z określeniem przyczyn jego powstania. Wyniki mogą także wskazywać na to, że uczniowie opanowali zagadnienia pamięciowo, ponieważ poprawnie skojarzyli wietrzenie fizyczne i gołoborze. Ich odpowiedzi stanowiły 40% wszystkich udzielonych odpowiedzi.

Dzięki fotografii zadanie może być ciekawym uzupełnieniem lekcji. Uczeń mieszkający w dowolnym regionie Polski ma okazję zobaczyć rumowisko skalne i zastanowić się, jak ono powstało. Fotografia powinna wzbudzić zainteresowanie ucznia zróżnicowaniem krajobrazu Polski, a także czynnikami i zdarzeniami z przeszłości geologicznej, które wpłynęły na to zróżnicowanie.

Zadanie przeznaczone jest głównie do pracy na lekcji.  Pozwala na rozwijanie treści zadania w zależności między innymi od czasu, jakim dysponuje nauczyciel i od zainteresowań uczniów. Informacje odczytane z fotografii dobrze jest uzupełnić charakterystykami odczytanymi z mapy turystycznej lub topograficznej. Na takich mapach można bowiem odczytać, czy stok jest stromy, czy gołoborze jest rozległe, jaki szlak należy wybrać, aby gołoborze zobaczyć, itp.