Wiązka zadań
Korespondencja Władysława IV i Galileusza
Omawiając z uczniami okres rządów dynastii Wazów w Rzeczypospolitej zazwyczaj akcentuje się liczne i wyczerpujące dla kraju wojny. Tymczasem czas panowania Władysława IV określany jest srebrnym wiekiem Rzeczypospolitej, a sam król sporo uwagi poświęcał zagadnieniom nauki i kultury. Przykładem tego jest zachowana korespondencja między polskim władcą a Galileuszem, która stanowi materiał wykorzystywany w prezentowanej wiązce.
Poszczególne zadania odwołują się przede wszystkim do umiejętnosci pracy z tekstem źródłowym. Dodatkowo ostatnie zadanie wymaga od ucznia wykazania się umiejętnościami chronologicznymi. Ze względu na długość materiałów wiązka ta powinna być raczej wykorzystywana w trakcie lekcji niż na sprawdzianie. Tym bardziej, że zaprezentowane zadania dotykają jedynie niektórych z zagadnień obecnych w źródłach, a w czasie zajęć z uczniami można rozwinąć także wiele innych wątków.
Na podstawie tekstów wykonaj zadania.
Szlachetny, Wielce Nam Miły!
Przez swą szczególniejszą naukę stałeś się sławnym na świecie, a pomiędzy wieloma, którzy Cię podziwiają, i My także się znajdujemy.(...) Trwałą też mamy wolę przy każdej sposobności okazać Ci Naszą łaskę. Dlatego prosimy Cię, abyś Nam łaskawie przysłał dwie lub trzy pary szkieł do perspektywy, albowiem te, któremiś przed dwudziestu laty nas obdarzył, a które doszły Nas aż w Moskwie, ulegając przypadkom podróży gdzieś zaginęły podczas pochodów. Pragniemy mieć jedne z tych szkieł, których sam używasz i z których słyniesz.
Władysław, król
Posyłam Waszej Królewskiej Mości, trzy pary szkieł, stosownie do rozkazu. (...) Starałem się usłużyć Waszej Królewskiej Mości, ile tylko mogłem najlepiej z więzienia, w którym się znajduję od lat trzech z rozkazu trybunału Świętej Inkwizycji dlatego, żem wydrukował „Dyalog o podwójnym systemacie Ptolemeusza i Kopernika” (...). Wiem, że doszły egzemplarze tej książki w tamte strony, a zatem Wasza Królewska Mość i Jej uczeni mogli przekonać się, o ile jest prawdą, że w niej rozsiana jest nauka bardziej gorsząca, obrzydliwsza i zgubniejsza dla chrześcijaństwa aniżeli w księgach Kalwina, Lutra i wszystkich herezjarchów razem wziętych. Wracam do szkieł przygotowanych do trzech teleskopów różnej długości (...). Wszystkie trzy służą do obserwacji na ziemi, a największego można też używać do obserwacji niebieskich.
Galileo Galilei
W tej chwili otrzymuję list Jego Królewskiej Mości, w którym mnie uwiadamia, że otrzymał Pańskie teleskopy, lecz, na nieszczęście, wszystkie potłuczone. Poleca mi przeto, abym odwiedził Pana i prosił go o inne, a zarazem abym się rozmówił co do Jego interesów, albowiem przyjść Ci zamierza z pomocą, o ile tego będzie potrzeba.
Robert Giraldi
Zadanie 1
Władysław pisze do Galileusza, ponieważ
A. astronom znalazł się w więzieniu.
B. chce otrzymać jego najnowsze dzieło.
C. otrzymał od uczonego potłuczone szkła.
D. zagubił ofiarowane mu przez uczonego szkła.
Poprawna odpowiedź
D
Wymaganie ogólne
2.1 Analiza i interpretacja historyczna. Uczeń wyszukuje oraz porównuje informacje pozyskane z różnych źródeł i formułuje wnioski.
Wymaganie szczegółowe
17.1 Humanizm i renesans. Uczeń wyjaśnia źródła rozwoju kultury renesansu oraz opisuje jej charakterystyczne cechy.
17.2 Humanizm i renesans. Uczeń charakteryzuje największe osiągnięcia: Leonarda da Vinci, Michała Anioła, Rafaela Santi, Erazma z Rotterdamu, Mikołaja Kopernika i Galileusza.
Komentarz
Zadanie wymaga od ucznia przeczytania materiałów źródłowych, w szczególności pierwszego i ostatniego, i wskazania przyczyny, dla której król Polski pisze list do Galilieusza. Jeżeli uczeń wskazał jako poprawną odpowiedź A prawdopodobnie nie zrozumiał w pełni pierwszego listu. Podobnie w przypadku uczniów, którzy zaznaczyli odpowiedź B. Dodatkowo w takiej sytuacji możemy też podejrzewać, że wybierali tę odpowiedź bazując na swojej wiedzy na temat Galileusza jako naukowca, w mniejszym zaś stopniu kierowali się analizą źródeł. Z kolei wybór odpowiedzi C sugeruje, że uczeń nie zauważył, kto faktycznie był autorem ostatniego listu - został on napisany nie przez króla, a przez Roberta Giraldi. Natomiast na prawidłową odpowiedź powinna ucznia nakierować już lektura pierwszego z listów, w którym król wprost informuje Galileusza o zaginięciu szkieł wysłanych mu przez astronoma.
Zadanie 2
Galileusz znalazł się więzieniu ponieważ
A. był luteraninem.
B. wymieniał listy z królem Polski.
C. był zwolennikiem teorii geocentrycznej.
D. twierdził, że Ziemia krąży wokół Słońca.
Poprawna odpowiedź
D
Wymaganie ogólne
2.1 Analiza i interpretacja historyczna. Uczeń wyszukuje oraz porównuje informacje pozyskane z różnych źródeł i formułuje wnioski.
Wymaganie szczegółowe
17.2 Humanizm i renesans. Uczeń charakteryzuje największe osiągnięcia: Leonarda da Vinci, Michała Anioła, Rafaela Santi, Erazma z Rotterdamu, Mikołaja Kopernika i Galileusza.
Komentarz
Zadanie drugie wymaga od ucznia zrozumienia przytacznych listów, w szczególności listu napisanego przez Galileusza. Uczniowie zostali poproszeni o wskazanie przyczyny, która spowodowała uwięzienie włoskiego uczonego. Kluczowa jest tutaj informacja, że znalazł się on w więzieniu z rozkazu Świętej Inkwizycji w wyniku wydrukowania pracy poświęconej astronomicznym koncepcjom Kopernika i Ptolemeusza. Uczniowie, którzy skupią sie na informacji o trybunale inkwizycyjnym i skojarzą go dodatkowo z kontrreformacją wskażą zapewne jako poprawną odpowiedź A. Odpowiedź B będzie atrakcyjna jedynie dla najsłabszych uczniów, którym lektura tekstów przychodzi z trudem. Wybór odpowiedzi C lub D zależy zaś przede wszystkim od tego, do jakiego stopnia uczeń rozumie termin geocentryzm i ma świadomość, na czym polegały odkrycia Mikołaja Kopernika i jak były one odbierane przez Kościół. Zadanie wymaga więc od ucznia z jednej strony analizy tekstu, z drugiej zaś - podstawowej wiedzy na temat teorii heliocentrycznej Kopernika.
Zadanie 3
Powyższa wymiana listów świadczy o tym, że
A. Galileusz interesował się sytuacją w Polsce.
B. król był w dobrych relacjach z Galileuszem.
C. król nie interesował się odkryciami naukowymi.
D. Galileusz utrzymywał się z produkcji teleskopów.
Poprawna odpowiedź
B
Wymaganie ogólne
2.1 Analiza i interpretacja historyczna. Uczeń wyszukuje oraz porównuje informacje pozyskane z różnych źródeł i formułuje wnioski.
Wymaganie szczegółowe
17.2 Humanizm i renesans. Uczeń charakteryzuje największe osiągnięcia: Leonarda da Vinci, Michała Anioła, Rafaela Santi, Erazma z Rotterdamu, Mikołaja Kopernika i Galileusza.
Komentarz
Trzecie zadanie skłania ucznia do zsyntetyzowania wszystkich zaprezentowanych materiałów i wyciągnięcia z nich bardziej generalnych wniosków. Odpowiedź A jest błędna, gdyż żaden fragment przytoczonych listów nie wskazuje na szczególne zainteresowanie Galileusza sprawami Polski i jej króla. Warto odnotować fakt, że to król Władysław jest inicjatorem tej wymiany listów i to on wyraża zapotrzebowanie na posiadanie na własny użytek teleskopów Galileusza. Takie podejście świadczy o zainteresowaniu króla odkryciami naukowymi i prowadzi do odrzucenia odpowiedzi C. Na dobre relacje między Galileuszem i Władysławem wskazuję kilka czynników. Warto zwrócić uwagę na wyznanie uczonego, że stara się służyć królowi oraz na dość zdecydowaną deklarację króla o chęci przyjścia z pomocą uwięzionemu Galileuszowi. Znaczący jest również fakt, że król otrzymuje teleskopy za darmo, co dodatkowo jest argumentem za tym, że ich produkcja nie była źródłem utrzymania Galileusza.
Zadanie 4
Korespondujący z Galileuszem król to Władysław
A. Łokietek.
B. Jagiełło.
C. Warneńczyk.
D. Waza.
Poprawna odpowiedź
D
Wymaganie ogólne
1.1 Chronologia historyczna. Uczeń sytuuje wydarzenia, zjawiska i procesy historyczne w czasie oraz porządkuje je i ustala związki poprzedzania, równoczesności i następstwa.
Wymaganie szczegółowe
Komentarz
Ostatnie zadanie w wiązce odwołuje się do umiejętności z zakresu chronologii i zmusza ucznia do rozpoznania, który król prowadził korespondencję z Galileuszem. Na egzaminach gimnazjalnych uczniowie często mają duże problemy z powiązaniem wydarzeń z historii Polski i Europy z daną dynastią i w takich zadaniach często wskazują tych władców, o których wiedzą (bądź po prostu - słyszeli) najwięcej. W tym wypadku wykonanie zadania wymaga - obok ogólnych wiadomości na temat poszczególnych dynastii - także znalezienia wydarzeń umożliwiających zakotwiczenie wymiany listów w czasie. Wydarzeń - a ściślej postaci - takich jest kilka: z drugiego listu dowiadujemy się bowiem, że korespondencja powstała po publikacji dzieła Kopernika, a dodatkowo również po reformacji (wspomniano Lutra i Kalwina). Dane te pozwalają założyć, że listy nie mogły powstać wcześniej niż w XVI wieku, a zatem nie dotyczą one żadnego spośród trzech władców wymienionych w odpowiedziach A - C. Rozwiązanie tego zadania będzie oczywiście znacznie prostsze dla tych uczniów, którzy potrafią osadzieć w czasie samego Galileusza, przy czym warto pamiętać, że da się je wykonać również bez informacji na temat samego astronoma.
Zadanie 5
Wskaż przedział czasu, w którym Galileusz napisał do Władysława cytowany list.
A. 1.
B. 2.
C. 3.
D. 4.
Poprawna odpowiedź
C
Wymaganie ogólne
1.1 Chronologia historyczna. Uczeń sytuuje wydarzenia, zjawiska i procesy historyczne w czasie oraz porządkuje je i ustala związki poprzedzania, równoczesności i następstwa.
Wymaganie szczegółowe
17.2 Humanizm i renesans. Uczeń charakteryzuje największe osiągnięcia: Leonarda da Vinci, Michała Anioła, Rafaela Santi, Erazma z Rotterdamu, Mikołaja Kopernika i Galileusza.
Komentarz
Ostatnie zadanie w wiązce wymaga analizy wszystkich tekstów i odtworzenia struktury chronologicznej zawartych w nich wydarzeń. Uczeń ma za zadanie umiejscowić w czasie powstanie jednego z cytowanych źródeł - listu Galileusza do Władysława. Aby rozwiązac to zadanie uczeń musi więc zrozumieć treść tekstów i odtworzyć na ich podstawie chronologię wspomnianych w nich wydarzeń. Kluczowe jest zrozumienie, że Galileusz pisał swój list po uwięzieniu go przez inkwizycję, ale zanim król Władysław otrzymał od niego potłuczone teleskopy. Zadanie to pozwala zatem sprawdzić, na ile uczniowie potrafią samodzielnie porządkować wydarzenia w czasie, a także na ile rozumieją związki poprzedzania i następstwa obecne w materiałach źródłowych.
Utwór jest chroniony prawem autorskim. Zasady i warunki korzystania z niego określa Regulamin Serwisu Bazy Dobrych Praktyk.
"Masz uwagi do treści? Uważasz, że zawiera błąd? Napisz na bnd@ibe.edu.pl
