Wiązka zadań
M. Musierowicz "Język Trolli" - czytanie tekstu literackiego
Przytoczony fragment wprowadza do lektury całości utworu Małgorzaty Musierowicz Język Trolli. Powieści tej autorki znajdują się w propozycjach lekturowych podstawy programowej dla III etapu edukacyjnego. Analiza fragmentu ma zachęcić uczniów do przeczytania powieści oraz przygotować do jej interpretacji.
Zadania jedynie sygnalizują niektóre kwestie poruszane w powieści, zwracają na przykład uwagę na język, komizm, kreację postaci – wątki te powinny zostać rozwinięte podczas późniejszego omawiania lektury. Wśród możliwych interpretacji powieści trzeba również zwrócić uwagę na problem inności, który jest przez Musierowicz podejmowany w różnych aspektach. Po pierwsze, znaczące jest, że centralną postacią powieści jest chłopiec. To z jego perspektywy pokazywana jest tytułowa bohaterka (co jest nietypowe u Musierowicz). Z takiego pomysłu autorki wynika istotna konsekwencja, mianowicie - powieść w dużej mierze traktuje o inności widzenia świata przez mężczyznę i kobietę. Po drugie inność objawia się w wątku Oracabessy i dotyczy przede wszystkim odmienności kulturowej. Po trzecie, pojawia się tu inność rodząca się z cierpienia (choroby Trolli).
Każdy z tych wątków trzeba rozwinąć osobno. Wymagają one od nauczyciela bardzo dobrej znajomości klasy, w której lektura będzie omawiana. Ważne jest uwzględnianie różnic psychologicznych między uczniami, tak między chłopcami i dziewczynkami, jak między uczniami dojrzałymi, z którymi można przedyskutować poważne kwestie, i uczniami o mniejszej dojrzałości, którym trudno będzie zrozumieć, na czym polegają omawiane problemy (inność, stereotyp, niezrozumienie drugiego). Oczywiście konkretne sytuacje w klasie mogą rodzić trudności w rozmowie o niektórych sprawach (np. obecność w klasie dzieci niepolskich, zwłaszcza o innym kolorze skóry, obecność dziecka chorego), choć mogą one też stanowić szansę.
Ważne jest też rozwinięcie motywu szkoły, która w tej powieści jest ukazywana groteskowo. To okazja do rozmowy o tym, jak uczniowie oceniają szkołę (konkretną, do której chodzą, a także instytucję szkoły). Przytoczony fragment pozwala na podjęcie tej kwestii, lepiej jednak temat rozwinąć po lekturze całości.
Istotne jest przy tej okazji uświadomienie uczniom konwencji literackich zastosowanych przez autorkę. Z jednej strony Język Trolli jest powieścią obyczajową, z wyraźnymi elementami powieści psychologicznej (tu duża rola autorefleksji Józinka), a więc dominuje w niej realizm. Z drugiej jednak strony pojawiają się w niej satyra, karykatura, przerysowanie, groteska. Uczeń może jeszcze nie znać tych kategorii, jednak powinien zauważyć specyfikę rozwiązań literackich, które wykraczają poza realizm ściśle pojmowany jako reprezentacja (czy odwzorowanie) rzeczywistości. Najważniejsza jest wynikająca z tych spostrzeżeń refleksja o funkcji takiego zderzenia konwencji: ta powieść z jednej strony wiernie opowiada o świecie, z drugiej jednak strony świat deformuje, deformacja jednak też służy ukazaniu świata. Pozwala uwydatnić to, co – według autorki – zasługuje na wyeksponowanie, ale również zdemaskowanie. Nie przypadkiem wprowadzona jest groteskowa (karnawałowa) postać Oracabessy, który ośmiesza opisywany świat, ujawnia jego nieoczywistość i skłania czytelnika do refleksji nad przedstawioną rzeczywistością.
Język Trolli (fragmenty)
Tamtego pamiętnego, ciepłego wtorku, we wrześniu, Józinek szedł do szkoły z najwyższą niechęcią. Wyższą o wiele niż zazwyczaj, jedyną pociechę stanowił fakt, że tego dnia już nie obowiązywał strój apelowy, złożony – tfu!, tfu! – z granatowych spodni z kancikami oraz białej koszuli z krawacikiem. Ubrany po ludzku (sprany podkoszulek i znoszone szorty) Józinek stanął w drzwiach swojej szkoły i za nic nie mógł zmusić się do wejścia. Hall tego olbrzymiego gmachu, mieszczącego podstawówkę i gimnazjum, pomalowany był na kolor zwietrzałej musztardy z Dijon, a pachniał – rzecz ciekawa – także zwietrzałą musztardą z Dijon. Mętnie polśniewające ściany, obwieszone gablotkami i plakatami, a także papieroplastyką, tworzyły ponurą perspektywę, zamkniętą szybem klatki schodowej.
(…)
W tej szkole sporo czasu traciło się na wyczekiwanie pod drzwiami; nauczyciele nie przykładali się do swojej roboty, w przekonaniu, że za takie marne grosze nie warto kiwnąć nawet palcem. Józinek szczerze popierał ich stanowisko. Niech się nie przykładają. Nie lubił tylko tego wystawania – zawsze z nudów bolały go szczęki.
Tego dnia jednak nie czekali długo. Już po dwunastu minutach od dzwonka na pustym korytarzu pojawiła się pani wicedyrektor Zajęczyk ze swoją kunsztowną fryzurą w kolorze smoły i rozdzieliwszy tłukących się bliźniaków jednojajowych o nazwisku Trojak, wydała rozkaz, by klasa natychmiast ustawiła się parami. Następnie przeprowadziła trzecią „f” na drugie piętro, do sali biologicznej, należącej do gimnazjum.
- Wasza pani nie przyszła – wyjaśniła im po drodze, sądząc widocznie, że sami tego, w swej głupocie, nie dostrzegli. – Lekcję spędzicie u mnie.
Zero zdziwienia. Nie takie rzeczy tu się widywało.
(…)
Zajęty obserwacją, [Józinek] przegapił moment, kiedy ktoś zapukał i wszedł do sali. Usłyszał tylko, jak pani Zajęczyk mówi:
- A! Trolla.
Wtedy odwrócił głowę, i ją zobaczył. Była pulchna i nieduża, a na głowie miała dziwaczny, jasnozielony kapelusz o wysokiej główce. Tyle zauważył na pierwszy rzut oka, ale i tak już był pod wrażeniem.
- Ładnie zaczynasz pierwszy dzień w nowej szkole – wygłosiła pani Zajęczyk przykrym tonem. – Spóźnienie – dwadzieścia minut!
(…)
- Wstań! – zakrzyknęła wicedyrektor, ledwie Trolla usiadła. – Powiedz klasie, jak się nazywasz!
- Trolla – powiedziała klasie Trolla.
- Imię!
- Stanisława.
- Trolla Stanisława rozpoczyna naukę w naszej klasie. Witamy. Siadać i zdjąć kapelusz – rozkazała pani Zajęczyk i zajęła się znów listą obecności.
Trolla usiadła, lecz kapelusza nie zdjęła. (…)
- Trolla! – powiedziała wicedyrektor. – Co ja ci kazałam zdjąć!?
A Trolla nie zareagowała. Absolutnie!
(…)
- Twoi rodzice muszą jutro przyjść do szkoły – powiedziała [dyrektor Zajęczyk].
- Nie przyjdą, niestety. Są w Monachium. I to na dłużej.
- To kto jest twoim formalnym opiekunem?
- Chwilowo chyba siostra.
- Dorosła, tak? Jest proszona na rozmowę. Jutro na dużej przerwie.
- Siostra przecież pracuje – zdziwiła się Trolla. – Będę musiała poprosić szwagra.
(…)
Wszyscy z ciekawością wypatrywali szwagra, o którym Trolla zdradziła niewiele poza ogólną charakterystyką:
- Helmut jest słodki.
(…)
Wreszcie w mrokach hallu zamajaczyła jakby kupa pakuł; rychło rozpoznano w nich wspaniałe dredy. Cała bujna ich masa pokrywała głowę i barki chudego, wysokiego Murzyna, który – przyodziany w powiewne, żółte, czerwone i zielone szaty – kroczył właśnie korytarzem, a na ręce niósł śliczne brązowe dziecko w zielonej bluzeczce.
(…) musiał to być właśnie wyczekiwany przez wszystkich Helmut, bo Trolla uśmiechnęła się na jego widok i zasalutowała mu z daleka, on zaś pomachał jej szerokim gestem. Podszedł zaraz do drzwi pokoju nauczycielskiego i mocno w nie zapukał. Niedostępny z zewnątrz gabinet otwarto i wychyliła się z niego siostra katechetka, zaś do uszu podsłuchujących dotarło grzeczne zapytanie, wypowiedziane z doskonałą dykcją , potężnym, aksamitnym i soczystym basem:
- Proszę siostrę, czy szczeka pani Zajączek?
(…)
Wicedyrektor Zajęczyk wyskoczyła ze swego gabinetu jak kukułka z tyrolskiego zegara.
- Kto to? Kto to? – zakukała w popłochu.
- To ja, proszę panią Zajączek. Pan Helmut „Scratch” Oracabessa. Dzieńdobry dzień dobry.
Wicedyrektorka milczała, jakby doznała wstrząsu.
Pan Helmut „Scratch” Oracabessa skinął trzykrotnie głową, po czym troskliwie rozpiął dziecku bluzeczkę.
- Nie pocić się trzeba – pouczył je, po czym na powrót zwrócił się do wicedyrektorki:
- Czy pani wywobabczyni naszej Stachny? Stachny Trolla? – dopytywał się, zdejmując zarazem z czarnych loczków dziecka jasnozieloną czapkę z daszkiem. – Czy pani Zajączek chciała widzieć szwagra?
Wicedyrektorka przycisnęła obie dłonie do szyi.
- Tak proszę pana – odrzekła słabo. – Jest tak sprawa, że Stanisława…
- Yes taka sprawa, żes tanisława – powtórzył radośnie pan Oracabessa. – Yes taka sprawa, żes tanisława – kiwając się na boki, zaczął lekko wystukiwać rytm, uderzając dłonią o ścianę. Dziecko natychmiast podchwyciło ten rytm, wybijając go panu Oracabessie na głowie. – Yeah, yeah, yes! Taka sprawa, żes tanisława! Oh, man, przepraszam – przeląkł się nagle, widząc minę pani Zajęczyk. – Nic się nie stało?
- Nic – warknęła wicedyrektor.
- Pani Zajączek utopi w łyżce dziegciu – zażartował pan Oracabessa, a zerknąwszy na twarz wicedyrektorki dodał wyjaśniająco: - Idiom.
- Proszę?... – nie zrozumiała pani Zajęczyk. – Cóż, jest taka sprawa, że…
- …Stanisława – podpowiedział jej usłużnie pan Oracabessa, rozdziawiając wielkie usta w szerokim uśmiechu życzliwości.
- …Stanisława… - pani Zajęczyk zrobiła się czerwona, po czym nabrała powietrza, które uszło z niej po chwili w długim, powolnym jęku. – Ona… ach, ona nie chce zdjąć kapelusza! Na lekcjach!
Pan Oracabessa wyraźnie oczekiwał dalszego ciągu, lecz ten nie nastąpił. Wobec tego uśmiechnął się dobrotliwie.
- Tak, ona nie zdejma. Nie zdejma kapelusza, yeah.
Zapadła cisza.
Po chwili ogólnego milczenia i bezruchu pan Oracabessa poczuł się zakłopotany.
- A to jest zupełnie mała córeczka Jagienka Oracabessa. (…) Ma uczulenie na truskawek – wyjaśnił (…). – Dostała wysypek na całe ciałko. Jak ja zobaczyłem, ciarki mi przeszły koło nosa. Idiom.
Pani Zajęczyk milczała, tłamsząc sobie oburącz szyję i wlepiając oczy w swego rozmówcę.
(…)
Pan Oracabessa uśmiechnął się szeroko, krzepiąco, po czym skłonił głowę i z godnością oddalił się ku wyjściu.
Małgorzata Musierowicz, Język Trolli (fragmenty), Akapit Press, Łódź 2004, s. 9-23.
Zadanie 1
Co w tym fragmencie powieści Małgorzaty Musierowicz pt. Język Trolli zwraca twoją uwagę? Dlaczego?
Poprawna odpowiedź
Możliwe są różne odpowiedzi, np. negatywne przedstawienie szkoły, złośliwy wizerunek pani Zajęczyk, dziwne zachowanie Trolli, język Oracabessy, wzajemne niezrozumienie między panią Zajęczyk a panem Oracabessą, humor, przerysowanie postaci, itd. Ważne jest uzasadnienie odpowiedzi: dlaczego akurat ten element zwrócił uwagę ucznia? Nie oczekujemy konkretnego uzasadnienia, chodzi o wyrażenie emocji, wrażliwości.
Wymaganie ogólne
2. Analiza i interpretacja tekstów kultury.Uczeń doskonali sprawność analizy i interpretacji tekstów kultury; zyskuje nowe narzędzia, dzięki którym jego lektura jest coraz dojrzalsza, bardziej świadoma i samodzielna; poznaje nowe gatunki i konwencje literackie; wykorzystuje poznane pojęcie w refleksji o literaturze i wartościach; czyta teksty kultury odpowiadające charakterystycznej dla tego wieku wrażliwości – z zakresu literatury młodzieżowej i popularnej; stopniowo zaczyna poznawać dzieła klasyczne ważne dl
Wymaganie szczegółowe
2.1.1. Wstępne rozpoznanie. Uczeń opisuje odczucia, które budzi w nim dzieło.
Komentarz
Zadanie dotyczy wstępnego rozpoznania tekstu. Daje uczniom możliwość wyrażenia własnej opinii, refleksji na jego temat. Możliwe są różne odpowiedzi. Któraś z nich może zdominować dyskusję klasową, wtedy trzeba by pójść tym tropem (np. sposób przedstawienia szkoły), zaproponowany w zestawie kierunek rozmowy o tekście jest jednym z możliwych.
Zadanie 2
Wskaż w tekście miejsca, które cię śmieszą. Co, twoim zdaniem, jest źródłem humoru?
Poprawna odpowiedź
Możliwe są różne odpowiedzi, w których uczeń zwróci uwagę na postać nauczycielki lub szwagra Trolli i niezwykłość jego języka, np.: przerysowanie zachowania pani Zajęczyk, sposób opisu postaci (kontrast między wizerunkiem wicedyrektorki i pana Oracabessy), brak logiki postępowania nauczycielki (sama spóźniła się dwanaście minut, to samo zarzuca Trolli), nieporadność językowa Oracabessy, jego muzyczne uwrażliwienie na rytm, nie na sens zdań (gdy powtarza mimowolnie zrytmizowaną frazę „Jest taka sprawa, że Stanisława”), łączenie różnych związków frazeologicznych, zaskakujące (niespodziewane) zdarzenia – karykaturalny wizerunek pani wicedyrektor, nieposłuszeństwo Trolli, dziwny szwagier, niemożność porozumienia się między panią Zajęczyk a panem Oracabessą.
Wymaganie ogólne
2. Analiza i interpretacja tekstów kultury.Uczeń doskonali sprawność analizy i interpretacji tekstów kultury; zyskuje nowe narzędzia, dzięki którym jego lektura jest coraz dojrzalsza, bardziej świadoma i samodzielna; poznaje nowe gatunki i konwencje literackie; wykorzystuje poznane pojęcie w refleksji o literaturze i wartościach; czyta teksty kultury odpowiadające charakterystycznej dla tego wieku wrażliwości – z zakresu literatury młodzieżowej i popularnej; stopniowo zaczyna poznawać dzieła klasyczne ważne dl
3. Tworzenie wypowiedzi.Uczeń zyskuje coraz wyraźniejszą świadomość funkcji środków językowych, które służą formułowaniu wypowiedzi; zdobywa wiedzę o różnych odmianach polszczyzny i kształci umiejętność poprawnego wykorzystywania ich w różnych sytuacjach, pogłębia znajomość etyki mowy i etykiety języka; poznaje i tworzy nowe, coraz trudniejsze formy wypowiedzi.
Wymaganie szczegółowe
2.1.1. Wstępne rozpoznanie. Uczeń opisuje odczucia, które budzi w nim dzieło.
2.2.4. Analiza. Uczeń wskazuje funkcje użytych w utworze środków stylistycznych z zakresu słownictwa (neologizmów, archaizmów, zdrobnień, zgrubień, metafor), składni (powtórzeń, pytań retorycznych, różnego typu zdań i równoważników), fonetyki (rymu, rytmu, wyrazów dźwiękonaśladowczych).
3.1.5. Mówienie i pisanie. Uczeń uczestniczy w dyskusji, uzasadnia własne zdanie, przyjmuje poglądy innych lub polemizuje z nimi.
Komentarz
Uczniowie wyszukują miejsca w tekście, które ich bawią. Próbują wskazać źródła humoru. Zadanie skłania do pogłębienia refleksji nad pierwszym odczytaniem tekstu. Uczeń powinien zauważyć, że efekt humorystyczny autorka osiąga różnymi środkami. Wykonanie zadania powinno zakończyć się konkluzją dotyczącą podziału typów komizmu (postaci, sytuacji, języka).
Zadanie 3
Jaką funkcję pełni w tym fragmencie humor?
Poprawna odpowiedź
Uczniowie mogą dostrzec następujące funkcje: ośmieszającą (warto wprowadzić pojęcia karykatury i satyry), demaskującą (gdy wskutek wprowadzenia niespodziewanego elementu – zachowania, postaci, wypowiedzi – zostaje obnażona sztuczność sytuacji oficjalnej), rozrywkową (służy po prostu zabawie, to się dobrze czyta). Uczniowie mogą także zauważyć inne funkcje.
Wymaganie ogólne
1. Odbiór wypowiedzi i wykorzystanie zawartych w nich informacji. Uczeń samodzielnie dociera do informacji; rozumie komunikaty o coraz bardziej skomplikowanej organizacj i – werbalne i niewerbalne; podejmuje refleksję nad znaczeniami słów i dąży do ich dokładnego rozumienia; krytycznie ocenia zawartość komunikatów.
2. Analiza i interpretacja tekstów kultury.Uczeń doskonali sprawność analizy i interpretacji tekstów kultury; zyskuje nowe narzędzia, dzięki którym jego lektura jest coraz dojrzalsza, bardziej świadoma i samodzielna; poznaje nowe gatunki i konwencje literackie; wykorzystuje poznane pojęcie w refleksji o literaturze i wartościach; czyta teksty kultury odpowiadające charakterystycznej dla tego wieku wrażliwości – z zakresu literatury młodzieżowej i popularnej; stopniowo zaczyna poznawać dzieła klasyczne ważne dl
Wymaganie szczegółowe
1.2.1. Samokształcenie i docieranie do informacji. Uczeń samodzielnie dociera do informacji – w książkach, prasie, mediach elektronicznych oraz w wypowiedziach ustnych.
2.2.4. Analiza. Uczeń wskazuje funkcje użytych w utworze środków stylistycznych z zakresu słownictwa (neologizmów, archaizmów, zdrobnień, zgrubień, metafor), składni (powtórzeń, pytań retorycznych, różnego typu zdań i równoważników), fonetyki (rymu, rytmu, wyrazów dźwiękonaśladowczych).
2.3.1. Interpretacja. Uczeń przedstawia propozycję odczytania konkretnego tekstu kultury i uzasadnia ją.
Komentarz
Celem jest wskazanie różnorodnych funkcji, jakie w dziele może pełnić humor. Dzięki temu zadaniu uczeń zauważy, że komizm nie zawsze służy tylko rozrywce. W tym tekście równie ważna jest funkcja ośmieszająca, demaskująca. Przy pomocy tego zadania możemy wprowadzić albo utrwalić pojęcia karykatury i/ lub satyry.
Zadanie 4
W jaki sposób i z czyjego punktu widzenia została ukazana szkoła we fragmencie powieści Język Trolli?
Poprawna odpowiedź
Uczniowie powinni dostrzec, że szkoła pokazana została w sposób złośliwy, karykaturalny, prześmiewczy, z punktu widzenia osoby, która ma do szkoły krytyczne nastawienie. W krzywym zwierciadle ukazano sztywne reguły, wygląd i zachowanie nauczycieli, obskurny wygląd budynku, ponurą atmosferę.
Wymaganie ogólne
1. Odbiór wypowiedzi i wykorzystanie zawartych w nich informacji. Uczeń samodzielnie dociera do informacji; rozumie komunikaty o coraz bardziej skomplikowanej organizacj i – werbalne i niewerbalne; podejmuje refleksję nad znaczeniami słów i dąży do ich dokładnego rozumienia; krytycznie ocenia zawartość komunikatów.
2. Analiza i interpretacja tekstów kultury.Uczeń doskonali sprawność analizy i interpretacji tekstów kultury; zyskuje nowe narzędzia, dzięki którym jego lektura jest coraz dojrzalsza, bardziej świadoma i samodzielna; poznaje nowe gatunki i konwencje literackie; wykorzystuje poznane pojęcie w refleksji o literaturze i wartościach; czyta teksty kultury odpowiadające charakterystycznej dla tego wieku wrażliwości – z zakresu literatury młodzieżowej i popularnej; stopniowo zaczyna poznawać dzieła klasyczne ważne dl
Wymaganie szczegółowe
1.1.7. Czytanie i słuchanie. Uczeń rozpoznaje intencje wypowiedzi (aprobatę, dezaprobatę, negację, prowokację).
2.2.2. Analiza. Uczeń charakteryzuje postać mówiącą w utworze.
2.3.1. Interpretacja. Uczeń przedstawia propozycję odczytania konkretnego tekstu kultury i uzasadnia ją.
Komentarz
Zadanie wymaga od nauczyciela pewnej odwagi i taktu – to delikatny moment przy omawianiu prezentowanego fragmentu. Uczniowie mogą z satysfakcją przyjmować złośliwość autorki, mogą się też bać wypowiadania własnych opinii. Ważne jest, żeby dostrzec mechanizm satyry i karykatury – nie są one neutralne, wyostrzają to, co jest złe. Służą wyraźnym celom: ośmieszeniu czy zdemaskowaniu.
Zadanie 5
Jakie rozwiązania językowe służą opisaniu świata w tym fragmencie powieści Małgorzaty Musierowicz? Zwróć uwagę na język narratora. Jakie sformułowania służą charakterystyce postaci?
Poprawna odpowiedź
Uczniowie powinni dostrzec nacechowanie emocjonalne języka w narracji tej powieści, np. strój apelowy, złożony – tfu, tfu! – z granatowych spodni z kancikami, gdzie istotne jest zarówno wtrącenie tfu, tfu!, jak ironiczne zdrobnienie kanciki, opis pani Zajęczyk i opis pana Oracabessy (epitety, porównania) itd.
Wymaganie ogólne
1. Odbiór wypowiedzi i wykorzystanie zawartych w nich informacji. Uczeń samodzielnie dociera do informacji; rozumie komunikaty o coraz bardziej skomplikowanej organizacj i – werbalne i niewerbalne; podejmuje refleksję nad znaczeniami słów i dąży do ich dokładnego rozumienia; krytycznie ocenia zawartość komunikatów.
2. Analiza i interpretacja tekstów kultury.Uczeń doskonali sprawność analizy i interpretacji tekstów kultury; zyskuje nowe narzędzia, dzięki którym jego lektura jest coraz dojrzalsza, bardziej świadoma i samodzielna; poznaje nowe gatunki i konwencje literackie; wykorzystuje poznane pojęcie w refleksji o literaturze i wartościach; czyta teksty kultury odpowiadające charakterystycznej dla tego wieku wrażliwości – z zakresu literatury młodzieżowej i popularnej; stopniowo zaczyna poznawać dzieła klasyczne ważne dl
Wymaganie szczegółowe
1.1.4. Czytanie i słuchanie. Uczeń odróżnia informacje o faktach od opinii.
1.1.5. Czytanie i słuchanie. Uczeń rozpoznaje różnice między fikcją a kłamstwem.
1.1.7. Czytanie i słuchanie. Uczeń rozpoznaje intencje wypowiedzi (aprobatę, dezaprobatę, negację, prowokację).
2.2.4. Analiza. Uczeń wskazuje funkcje użytych w utworze środków stylistycznych z zakresu słownictwa (neologizmów, archaizmów, zdrobnień, zgrubień, metafor), składni (powtórzeń, pytań retorycznych, różnego typu zdań i równoważników), fonetyki (rymu, rytmu, wyrazów dźwiękonaśladowczych).
Komentarz
Zadanie wymaga od ucznia skupienia się na stronie językowej tekstu, sposobie narracji i wynikających z tego konsekwencjach. Musierowicz posługuje się mową pozornie zależną, narrator przyjmuje po części język postaci. Ważne jest, żeby uczniowie zauważyli, że narrator nie jest bezstronny, jego opis szkolnej rzeczywistości jest nacechowany emocjonalnie.
Zadanie 6
Wskaż błędy popełniane przez pana Oracabessę. Wyjaśnij, na czym polegają i jaki jest ich skutek.
Poprawna odpowiedź
Uczeń dostrzega i opisuje błędy fonetyczne (np. wywobabczyni), fleksyjne (np. nie zdejma kapelusza), składniowe (nie pocić się trzeba), frazeologiczne (np. pani Zajączek utopi w łyżce dziegciu), poprawia je i dostrzega, że są źródłem humoru.
Wymaganie ogólne
3. Tworzenie wypowiedzi.Uczeń zyskuje coraz wyraźniejszą świadomość funkcji środków językowych, które służą formułowaniu wypowiedzi; zdobywa wiedzę o różnych odmianach polszczyzny i kształci umiejętność poprawnego wykorzystywania ich w różnych sytuacjach, pogłębia znajomość etyki mowy i etykiety języka; poznaje i tworzy nowe, coraz trudniejsze formy wypowiedzi.
Wymaganie szczegółowe
3.1.4. Mówienie i pisanie. Uczeń dokonuje starannej redakcji tekstu napisanego ręcznie i na komputerze (umiejętnie formatuje tekst, dobiera rodzaj czcionki według rozmiaru i kształtu, stosuje właściwe odstępy, wyznacza marginesy i justuje tekst, dokonuje jego korekty, jednocześnie kontrolując autokorektę), poprawia ewentualne błędy językowe, ortograficzne oraz interpunkcyjne.
3.2.4. Świadomość językowa. Uczeń stosuje związki frazeologiczne, rozumiejąc ich znaczenie.
3.2.10. Świadomość językowa. Uczeń stosuje poprawne formy odmiany rzeczowników, czasowników (w tym imiesłowów), przymiotników, liczebników i zaimków/ stosuje poprawne formy wyrazów w związkach składniowych (zgody i rządu).
Komentarz
Celem zadania jest budzenie refleksji nad poprawnością językową, która ma służyć porozumieniu. Zadanie wymaga od uczniów, by dostrzegli różne rodzaje błędów językowych. Konieczność wyjaśnienia ich istoty skłania również do tego, by uczniowie wskazali poprawne sformułowania językowe. Zadanie zwraca też uwagę na skutki, jakie może wywołać naruszanie normy językowej w procesie komunikowania się.
Zadanie 7
Porównaj sposób wyrażania się pani Zajęczyk i pana Oracabessy. Czemu tak trudno było im się porozumieć?
Poprawna odpowiedź
W języku pani Zajęczyk uczeń dostrzega ton oficjalny, apodyktyczny, nawet arogancki, bez jakiegokolwiek ciepła: wskazuje cechy takiego sposobu mówienia. W języku pana Oracabessy zwraca uwagę budząca wesołość, ale i oniemienie pani wicedyrektor, nieporadność. Język wicedyrektorki i sposób zachowania świadczą o braku otwartości na drugiego człowieka, natomiast zachowanie Oracabessy jest otwarte i bezpośrednie. Sposób wypowiadania się bohaterów podkreśla kontrast między nimi. Przyczyna nieporozumienia bierze się stąd, że mówią oni zupełnie różnymi językami.
Wymaganie ogólne
1. Odbiór wypowiedzi i wykorzystanie zawartych w nich informacji. Uczeń samodzielnie dociera do informacji; rozumie komunikaty o coraz bardziej skomplikowanej organizacj i – werbalne i niewerbalne; podejmuje refleksję nad znaczeniami słów i dąży do ich dokładnego rozumienia; krytycznie ocenia zawartość komunikatów.
Wymaganie szczegółowe
1.1.7. Czytanie i słuchanie. Uczeń rozpoznaje intencje wypowiedzi (aprobatę, dezaprobatę, negację, prowokację).
1.1.8. Czytanie i słuchanie. Uczeń dostrzega w wypowiedzi ewentualne przejawy agresji i manipulacji.
1.3.1. Świadomość językowa. Uczeń rozumie pojęcie stylu, rozpoznaje styl potoczny, urzędowy, artystyczny i naukowy.
Komentarz
Zadanie sprawdza, czy uczeń potrafi rozpoznać funkcjonalność konwencji językowych, zauważyć efekt kontrastu, jaki rodzi się ze zderzenia schematycznego, oficjalnego języka pani Zajęczyk i nieporadnego, lecz barwnego sposobu mówienia Oracabessy. Zadanie rozwija wrażliwość językową, pokazuje, jak wielkie znaczenie dla komunikacji międzyludzkiej ma język.
Zadanie 8
Do jakich stereotypów odwołuje się autorka, kreując postacie bohaterów w przedstawionym fragmencie powieści?
Poprawna odpowiedź
Uczniowie powinni zauważyć, że Musierowicz odwołuje się do stereotypu Murzyna, który jest „inny”, „obcy”, „śmieszny”, a jednak ukazywany jest z dużą sympatią. Stereotypowo ukazana została także nauczycielka, która jest nudna, pozbawiona poczucia humoru, sztywna, przekonana o swojej wyższości, apodyktyczna. Schematyczna jest również postać ucznia znudzonego, niechętnego szkole, nielubiącego mundurków i wszelkich szkolnych reguł.
Wymaganie ogólne
2. Analiza i interpretacja tekstów kultury.Uczeń doskonali sprawność analizy i interpretacji tekstów kultury; zyskuje nowe narzędzia, dzięki którym jego lektura jest coraz dojrzalsza, bardziej świadoma i samodzielna; poznaje nowe gatunki i konwencje literackie; wykorzystuje poznane pojęcie w refleksji o literaturze i wartościach; czyta teksty kultury odpowiadające charakterystycznej dla tego wieku wrażliwości – z zakresu literatury młodzieżowej i popularnej; stopniowo zaczyna poznawać dzieła klasyczne ważne dl
Wymaganie szczegółowe
2.4.1. Wartości i wartościowanie. Uczeń ze zrozumieniem posługuje się pojęciami dotyczącymi wartości pozytywnych i ich przeciwieństw oraz określa postawy z nimi związane, np. patriotyzm-nacjonalizm, tolerancja-nietolerancja, piękno-brzydota, a także rozpoznaje ich obecność w życiu oraz w literaturze i innych sztukach.
2.4.2. Wartości i wartościowanie. Uczeń omawia na podstawie poznanych dzieł literackich i innych tekstów kultury podstawowe, ponadczasowe zagadnienia egzystencjalne, np. miłość, przyjaźń, śmierć, cierpienie, lęk, nadzieja, wiara religijna, samotność, inność, poczucie wspólnoty, solidarność, sprawiedliwość/ dostrzega i poddaje refleksji uniwersalne wartości humanistyczne.
2.4.3. Wartości i wartościowanie. Uczeń dostrzega zróżnicowanie postaw społecznych, obyczajowych, narodowych, religijnych, etycznych, kulturowych i w ich kontekście kształtuje swoją tożsamość.
Komentarz
Zadanie sprawdza, czy uczeń dostrzega stereotypy, do których odwołuje się autorka. Szczególnej delikatności wymaga refleksja nad słowem Murzyn i skojarzeniami, które ono budzi. Uczeń powinien dostrzec, że Oracabessa jest tu postacią sympatyczną (tak został przedstawiony przez narratora), a także – co ważniejsze – odgrywa rolę osoby z zewnątrz, która podważa oficjalne formy rządzące szkołą. Ten wątek musi być poprowadzony przez nauczyciela bardzo ostrożnie, z kontrolą nad tym, jakie sądy wypowiadają uczniowie. W tej fazie omawiania lektury właściwie może on być tylko zasygnalizowany, interpretacja postaci Oracabessy i roli inności w świecie będzie mogła być rozwinięta po lekturze całej powieści.
Zadanie 9
Co w tym fragmencie powieści wydaje ci się ciekawe? Które wątki, twoim zdaniem, domagają się rozwinięcia? W jakim kierunku może pójść rozwój fabuły? Wskaż sygnały, które według ciebie zapowiadają dalszy ciąg.
Poprawna odpowiedź
Ponieważ przytoczony fragment ma dopiero zachęcić do lektury, uczeń powinien wskazać te miejsca, w których pojawia się zapowiedź dalszego ciągu, np. dlaczego Trolla nie chce zdjąć kapelusza, jaką rolę dziewczynka odgrywa w tej historii, kim jest Józinek i jaka będzie jego funkcja w akcji, kim jest Oracabessa i jaka będzie jego rola, itd.
Wymaganie ogólne
2. Analiza i interpretacja tekstów kultury.Uczeń doskonali sprawność analizy i interpretacji tekstów kultury; zyskuje nowe narzędzia, dzięki którym jego lektura jest coraz dojrzalsza, bardziej świadoma i samodzielna; poznaje nowe gatunki i konwencje literackie; wykorzystuje poznane pojęcie w refleksji o literaturze i wartościach; czyta teksty kultury odpowiadające charakterystycznej dla tego wieku wrażliwości – z zakresu literatury młodzieżowej i popularnej; stopniowo zaczyna poznawać dzieła klasyczne ważne dl
Wymaganie szczegółowe
2.1.1. Wstępne rozpoznanie. Uczeń opisuje odczucia, które budzi w nim dzieło.
2.1.2. Wstępne rozpoznanie. Uczeń rozpoznaje problematykę utworu.
2.3.1. Interpretacja. Uczeń przedstawia propozycję odczytania konkretnego tekstu kultury i uzasadnia ją.
Komentarz
Zadanie ostatnie nawiązuje do zadania pierwszego, o ile jednak pierwsze zadanie kieruje uwagę ucznia na przytoczony fragment, o tyle ostatnie na całość utworu. Zadanie ma zaciekawić ucznia dalszymi losami bohaterów i skłonić do przeczytania książki. W związku z tym nauczyciel nie powinien zdradzić uczniom dalszego przebiegu fabuły i z dużą ostrożnością komentować wypowiedzi uczniów.
Zadanie 10
Z humorem lub na poważnie przedstaw własną szkołę. Opowiedz, co ci się w niej podoba, a czego nie lubisz. Wskazując wady i zalety szkolnej rzeczywistości, możesz zastosować różne formy wypowiedzi, posłużyć się satyrą, karykaturą.
Poprawna odpowiedź
Możliwe są bardzo różnorodne odopowiedzi, zróżnicowane treściowo i formalnie.
Wymaganie ogólne
3. Tworzenie wypowiedzi.Uczeń zyskuje coraz wyraźniejszą świadomość funkcji środków językowych, które służą formułowaniu wypowiedzi; zdobywa wiedzę o różnych odmianach polszczyzny i kształci umiejętność poprawnego wykorzystywania ich w różnych sytuacjach, pogłębia znajomość etyki mowy i etykiety języka; poznaje i tworzy nowe, coraz trudniejsze formy wypowiedzi.
Wymaganie szczegółowe
3.1.1. Mówienie i pisanie. Uczeń tworzy spójne wypowiedzi ustne (monologowe i dialogowe) oraz pisemne w następujących formach gatunkowych: urozmaicone kompozycyjnie i fabularnie opowiadanie, opis sytuacji i przeżyć, zróżnicowany stylistycznie i funkcjonalnie opis zwykłych przedmiotów lub dzieł sztuki, charakterystyka postaci literackiej, filmowej lub rzeczywistej, sprawozdanie z lektury, filmu, spektaklu i ze zdarzenia z życia, rozprawka, podanie, życiorys i CV, list motywacyjny, dedykacja/ dostosowuje odmianę i style języka do gatunku, w którym się wypowiada.
3.1.2. Mówienie i pisanie. Uczeń stosuje zasady organizacji tekstu zgodne z wymogami gatunku, tworząc spójną pod względem logicznym i składniowym wypowiedź na zadany temat.
3.1.3. Mówienie i pisanie. Uczeń tworzy plan twórczy własnej wypowiedzi.
3.2.2. Świadomość językowa. Uczeń sprawnie posługuje się oficjalną i nieoficjalną odmianą polszczyzny, zna granice stosowania slangu młodzieżowego.
Komentarz
Zadanie jest propozycją tematu pracy domowej. Uczeń ma wyrazić swoje emocje i poglądy. Dysponując różnymi sposobami wyrażania myśli (w tym literackie lub quasi-literackie), może swój sąd rozmaicie sformułować. Celem zadania jest doskonalenie umiejętności formułowania opinii. Zaletę stanowi fakt, że opinie te dotyczą spraw bliskich uczniowi. Zadanie ćwiczy również umiejętność budowania opisu wzbogaconego innymi formami wypowiedzi.
Zadanie 11
Przygotuj argumenty do dyskusji na temat: Czy szkoła da się lubić?
Poprawna odpowiedź
Możliwe są bardzo różnorodne odpowiedzi. Ważne jest, by miały one charakter argumentacyjny. Uczeń powinien nie tylko sformułować argument, ale również poprzeć go przekonującym przykładem, odwołując się do własnych doświadczeń. Wtedy odpowiedź można uznać za pełną.
Wymaganie ogólne
3. Tworzenie wypowiedzi.Uczeń zyskuje coraz wyraźniejszą świadomość funkcji środków językowych, które służą formułowaniu wypowiedzi; zdobywa wiedzę o różnych odmianach polszczyzny i kształci umiejętność poprawnego wykorzystywania ich w różnych sytuacjach, pogłębia znajomość etyki mowy i etykiety języka; poznaje i tworzy nowe, coraz trudniejsze formy wypowiedzi.
Wymaganie szczegółowe
3.1.1. Mówienie i pisanie. Uczeń tworzy spójne wypowiedzi ustne (monologowe i dialogowe) oraz pisemne w następujących formach gatunkowych: urozmaicone kompozycyjnie i fabularnie opowiadanie, opis sytuacji i przeżyć, zróżnicowany stylistycznie i funkcjonalnie opis zwykłych przedmiotów lub dzieł sztuki, charakterystyka postaci literackiej, filmowej lub rzeczywistej, sprawozdanie z lektury, filmu, spektaklu i ze zdarzenia z życia, rozprawka, podanie, życiorys i CV, list motywacyjny, dedykacja/ dostosowuje odmianę i style języka do gatunku, w którym się wypowiada.
3.1.2. Mówienie i pisanie. Uczeń stosuje zasady organizacji tekstu zgodne z wymogami gatunku, tworząc spójną pod względem logicznym i składniowym wypowiedź na zadany temat.
3.1.5. Mówienie i pisanie. Uczeń uczestniczy w dyskusji, uzasadnia własne zdanie, przyjmuje poglądy innych lub polemizuje z nimi.
3.2.11. Świadomość językowa. Uczeń operuje słownictwem z określonych kręgów tematycznych (na tym etapie rozwijanym i koncentrującym się przede wszystkim wokół tematów: rozwój psychiczny, moralny i fizyczny człowieka/ społeczeństwo i kultura/ region i Polska).
Komentarz
Zadanie jest alternatywnym tematem pracy domowej. Uczniowie formułują sądy na temat im bliski. Konfrontują je w trakcie dyskusji. Odpowiadają na pytanie o emocje, wobec czego ich opinie mogą się radykalnie różnić, ważne jest jednak podawanie przyczyn emocji, które budzi szkoła.
Utwór jest chroniony prawem autorskim. Zasady i warunki korzystania z niego określa Regulamin Serwisu Bazy Dobrych Praktyk.
"Masz uwagi do treści? Uważasz, że zawiera błąd? Napisz na bnd@ibe.edu.pl
