Ciąża a grupa krwi

Poprawna odpowiedź

1 – A,

2 – B,

3 – B

Wymaganie ogólne

1.2 Znajomość różnorodności biologicznej i podstawowych procesów biologicznych. Uczeń wyjaśnia zjawiska i procesy biologiczne zachodzące w wybranych organizmach i w środowisku.
3.2 Poszukiwanie, wykorzystanie i tworzenie informacji. Uczeń odczytuje, analizuje, interpretuje i przetwarza informacje tekstowe, graficzne, liczbowe.

Wymaganie szczegółowe

6.5.3. Budowa i funkcjonowanie organizmu człowieka. Układ krążenia. Uczeń przedstawia rolę głównych składników krwi (krwinki czerwone i białe, płytki krwi, osocze) oraz wymienia grupy układu krwi AB0 oraz Rh.
6.6.1. Budowa i funkcjonowanie organizmu człowieka. Układ odpornościowy. Uczeń opisuje funkcje elementów układu odpornościowego (narządy: śledziona, grasica, węzły chłonne; komórki: makrofagi, limfocyty T, limfocyty B; cząsteczki:przeciwciała).
6.6.4. Budowa i funkcjonowanie organizmu człowieka. Układ odpornościowy. Uczeń opisuje konflikt serologiczny Rh.

Komentarz

Zadanie sprawdza, czy uczeń opanował zagadnienie konfliktu serologicznego. Podanie prawidłowej odpowiedzi wymaga od ucznia nie tylko samych informacji, lecz również dobrego zrozumienia podstaw tego zjawiska.

 Wynik przeprowadzonego na próbie uczniów klas III gimnazjum badania pokazał, że zadanie jest trudne. Całe zadanie prawidłowo rozwiązało 47% uczniów. Odsetki odpowiedzi poprawnych we wszystkich trzech częściach zadania były podobne i wynosiły kolejno 72%, 68% i 73%, zatem żadna z nich nie była wyraźnie trudniejsza od pozostałych.

Do prawidłowej odpowiedzi najłatwiej jest dojść, analizując w pierwszej kolejności część 2. Aby wybrać prawidłową odpowiedź, należy jedynie rozumieć różnicę między przeciwciałem a antygenem. Bez względu na to, który organizm (matki czy płodu) rozważamy, w przypadku konfliktu serologicznego żaden z nich nie zaczyna wytwarzać antygenów. Jeśli w opisanej sytuacji antygeny występują, to znaczy, że są obecne przez cały czas. To przeciwciała są wytwarzane pod wpływem czynników zewnętrznych, antygenów właśnie, gdy dochodzi do kontaktu z nimi. Zatem w części 2 może być mowa jedynie o przeciwciałach.

Wiedząc, która odpowiedź jest poprawna w punkcie 2, można wrócić do punktu 1. Aby świadomie udzielić poprawnej odpowiedzi, dobrze posiadać podstawową wiedzę na temat konfliktu serologicznego. Jednakże dla bystrego ucznia, który takiej wiedzy nie posiada, znajduje się w tekście zadania pewna podpowiedź. Wiemy z części 2, że wytwarzane są przeciwciała przeciwko czynnikowi Rh. Ze wstępu natomiast wiemy, że do konfliktu dochodzi, gdy płód ma grupę Rh(+), czyli gdy ma czynnik Rh. Trudno oczekiwać, by płód wytwarzał przeciwciała przeciw sobie, zatem poprawną odpowiedzią może być jedynie A.

Po rozwiązaniu dwóch pierwszych części, wybranie prawidłowej odpowiedzi w części 3 nie powinno sprawić większej trudności. Jeśli przeciwciała są wytwarzane w organizmie matki i są skierowane przeciw czynnikowi Rh, występującemu u płodu, łatwo odgadnąć, że ich działanie będzie skierowane przeciwko krwi dziecka.

Powyższy „dedukcyjny” schemat dojścia do prawidłowej odpowiedzi jest dość trudny. Można przypuszczać, że zdecydowana większość uczniów posiłkowała się posiadaną wiedzą, zamiast przeprowadzać podobne analizy. Wyniki badania wskazują, że niestety w większości przypadków wiedza ta jest niepełna.

Zadanie bardzo dobrze nadaje się na sprawdzian lub na lekcję powtórzeniową.

Słowa kluczowe

Poprawna odpowiedź

1 – Fałsz,

2 – Prawda,

3 – Fałsz,

4 – Fałsz.

Wymaganie ogólne

3.3 Poszukiwanie, wykorzystanie i tworzenie informacji. Uczeń rozumie i interpretuje pojęcia biologiczne, zna podstawową terminologię biologiczną.
4.1 Rozumowanie i argumentacja. Uczeń interpretuje informacje i wyjaśnia zależności przyczynowo-skutkowe między faktami, formułuje wnioski.

Wymaganie szczegółowe

Komentarz

Zadanie, poddając pod ocenę uczniów cztery stwierdzenia na temat konfliktu serologicznego, pozwala na sprawdzenie wiedzy uczniów o tym zagadnieniu. Ponadto do udzielenia odpowiedzi poprawnych konieczna jest znajomość podstaw genetyki. Zapewne największa trudność zadania tkwi w fakcie, że stwierdzenia nie są ze sobą powiązane i nie stanowią dla siebie wzajemnych podpowiedzi. Można w związku z tym oczekiwać, że z zadaniem bezbłędnie poradzi sobie jedynie niewielka grupa najlepszych uczniów.

Zadanie podczas badania próbnego przeprowadzonego na grupie uczniów klas III gimnazjum okazało się bardzo trudne. Jedynie 13% badanych rozwiązało je w całości poprawnie. Warto zauważyć, że w przypadku udzielania odpowiedzi w pełni losowo, szansa na prawidłowe rozwiązanie wynosi około 6%.

Najtrudniejsze okazało się stwierdzenie 3, w którym odsetek prawidłowych odpowiedzi wyniósł 40%, co jest zastanawiające, bo do odpowiedzi poprawnej stosunkowo łatwo dojść, łącząc informacje podane we wstępie i w stwierdzeniu. Jeśli matka urodziła się jako dziecko z konfliktu serologicznego, to, zgodnie ze wstępem, musiała mieć grupę Rh(+), a tym samym niespełniony jest warunek mówiący o grupie Rh(-) matki. W tej sytuacji do konfliktu serologicznego nie może dojść nigdy, zatem stwierdzenie jest fałszywe. Uczniowie wybierający odpowiedź niepoprawną zapewne uznali, że fakt wystąpienia konfliktu serologicznego w rodzinie zwiększa szansę jego kolejnych wystąpień, jak to zasadniczo ma miejsce w przypadku chorób genetycznych. Należy w tym miejscu podkreślić, że choć wystąpienie konfliktu serologicznego zależy od genów, to nie jest to choroba o podłożu genetycznym.

Ocena stwierdzenia 1 wypadła w badaniu tylko nieznacznie lepiej. Uczniowie udzielili 45% poprawnych odpowiedzi. Zapewne wynika to z dość powszechnej wiedzy, że w przypadku ciąż matek w starszym wieku większe jest ryzyko pewnych chorób genetycznych, w szczególności zespołu Downa. Najprawdopodobniej uczniowie, podobnie jak w opisanym wcześniej przypadku, przenieśli swą wiedzę o chorobach genetycznych na konflikt serologiczny.

Stwierdzenie 2 poprawnie oceniło 50% badanych. Aby udzielić prawidłowej odpowiedzi, należy wiedzieć, że konflikt serologiczny może mieć miejsce jedynie wtedy, gdy matka ma fenotyp Rh(-), a dziecko Rh(+). Informacja ta jest podana we wstępie. Jeśli ojciec jest Rh(-), dziecko może być Rh(+) jedynie w sytuacji, gdy matka jest również Rh(+). A skoro matka jest Rh(+), to nie są spełnione warunki wystąpienia konfliktu. Niestety przynajmniej połowa uczniów nie potrafiła przeprowadzić takiej analizy.

Najlepiej badani uczniowie poradzili sobie ze stwierdzeniem 4, gdzie było aż 88% odpowiedzi poprawnych. Do udzielenia właściwej odpowiedzi wystarczyło jedynie zauważenie, że we wstępie jest wprost podana informacja, że obecność czynnika Rh jest niesprzężona z płcią.

Zadanie, ze względu na bardzo wysoką trudność, niezbyt nadaje się na sprawdzian. Może natomiast być wykorzystane na lekcji poświęconej konfliktowi serologicznemu lub dziedziczeniu. Dobrze sprawdzi się również jako materiał do pracy w domu.

Słowa kluczowe