Kariotypy

Poprawna odpowiedź

1 – A,

2 – D.

Wymaganie ogólne

3.2 Poszukiwanie, wykorzystanie i tworzenie informacji. Uczeń odczytuje, analizuje, interpretuje i przetwarza informacje tekstowe, graficzne, liczbowe.

Wymaganie szczegółowe

8.1. Genetyka. Uczeń przedstawia znaczenie biologiczne mitozy i mejozy, rozróżnia komórki haploidalne i diploidalne, opisuje budowę chromosomu (chromatydy, centromer), rozróżnia autosomy i chromosomy płci.
8.9. Genetyka. Uczeń rozróżnia mutacje genowe (punktowe) i chromosomowe oraz podaje przykłady chorób człowieka warunkowanych takimi mutacjami (mukowiscydoza, zespół Downa).

Komentarz

Zadanie pozwala sprawdzić, czy uczeń rozumie znaczenie chromosomów dla fenotypu człowieka, a w szczególności, czy zna chromosomowe podstawy płci i zespołu Downa. Istotnym atutem zadania jest zastosowanie wiedzy teoretycznej w  realnej sytuacji.

Poprawne rozwiązanie zadania wymaga od ucznia wskazania prawidłowych schematów w dwóch niezależnych częściach zadania. W obu przypadkach uczeń ma do wyboru te same cztery schematy, różniące się chromosomami płci i obecnością lub brakiem trisomii.

W części 1 zadania należy wskazać kariotyp żeński obarczony trisomią chromosomu 21. Uczeń może zatem kolejno:

1. wskazać kariotypy żeńskie (schematy A i C);
2. wybrać z nich jeden obarczony trisomią (schemat A).

Oczywiście uczeń może przeprowadzić analizę, zaczynając od wyboru kariotypu z trisomią (A i B), a następnie wybrać spośród nich kariotyp z dwoma chromosomami X. Pomyłka w choćby jednym z tych kroków skutkuje odpowiedzią niepoprawną. Niestety jedynie 39% spośród uczniów klas III gimnazjum biorących udział w badaniu udzieliło prawidłowej odpowiedzi w części 1. Na uwagę zasługuje fakt, że schematy (poprawny i niepoprawny łącznie) ilustrujące trisomię  wybrało 71% badanych. Być może wynika to z faktu, że uczniowie Ci znali genetyczne podstawy zespołu Downa, lecz również jest możliwe, że posiłkowali się informacją podaną w treści zadania, mówiącą (nie wprost), że Ania ma nieprawidłową liczbę chromosomów. Mając taką informację, uczeń mógł wybrać, nawet nie wiedząc, że zespół Downa wynika z trisomii, jeden z obrazków, na którym chromosom 21 występuje w trzech kopiach (i tylko niektórzy spośród nich dokonali prawidłowego rozróżnienia ze względu na płeć).

Część 2 stanowi sprawdzenie tej samej umiejętności, lecz wymaga od ucznia wskazania kariotypu zdrowej osoby płci męskiej, czyli schematu D. Co ciekawe, część 2 okazała się dla uczniów znacząco łatwiejsza – odpowiedź poprawną wskazało 48% badanych. Dwie najczęściej wybierane odpowiedzi, C i D, wskazało łącznie 73% badanych. W obu tych przypadkach schematy przedstawiają kariotyp osoby zdrowej, co stanowi potwierdzenie, że uczniowie lepiej sobie radzą z odróżnianiem kariotypu zespołu Downa od kariotypu prawidłowego niż z odróżnianiem kariotypu męskiego od kariotypu żeńskiego.

Uczniowie, którzy wybrali odpowiedź prawidłową w obu częściach, stanowili łącznie 33% badanych. Prawdopodobieństwo udzielenia poprawnej odpowiedzi, „strzelając” w obu częściach zadania, wynosi około 6%, natomiast przy założeniu, że uczeń rozpoznaje trisomię, a „strzela” tylko w przypadku płci, wynosi 25%. Można zatem z dość dużym prawdopodobieństwem stwierdzić, że uczniowie, którzy w obu częściach zadania dokonali prawidłowego wyboru, faktycznie dobrze rozumieją zagadnienia konieczne do jego rozwiązania. Sprawia to, że zadanie bardzo dobrze nadaje się na sprawdzian. Jednocześnie zadanie może być wykorzystane do samodzielnej pracy w domu, pomagając uczniowi zrozumieć przyczyny zespołu Downa.

Słowa kluczowe