Daltonizm w rodzinie Adama

Poprawna odpowiedź

1 – Fałsz

2 – Fałsz

3 – Fałsz

Wymaganie ogólne

1.2 Znajomość różnorodności biologicznej i podstawowych procesów biologicznych. Uczeń wyjaśnia zjawiska i procesy biologiczne zachodzące w wybranych organizmach i w środowisku.
3.3 Poszukiwanie, wykorzystanie i tworzenie informacji. Uczeń rozumie i interpretuje pojęcia biologiczne, zna podstawową terminologię biologiczną.

Wymaganie szczegółowe

8.5. Genetyka. Uczeń przedstawia dziedziczenie cech jednogenowych, posługując się podstawowymi pojęciami genetyki (fenotyp, genotyp, gen, allel, homozygota, heterozygota, dominacja, recesywność).
8.7. Genetyka. Uczeń przedstawia dziedziczenie płci u człowieka i podaje przykłady cech człowieka sprzężonych z płcią (hemofilia, daltonizm).

Komentarz

Jest to klasyczne zadanie z genetyki sprawdzające znajomość zasad dziedziczenia cech sprzężonych z płcią. Uczeń, aby poprawnie rozwiązać zadanie, musi wiedzieć, że allele warunkujące występowanie u ludzi chorób sprzężonych z płcią zlokalizowane są na chromosomie X. Powinien także znać różnicę w kariotypie kobiety i mężczyzny.

Stwierdzenie 1, mówiące że daltonistami są wyłącznie mężczyźni, z uwagi na to, że gen odpowiedzialny za prawidłowe widzenie barw znajduje się w chromosomie Y, jest fałszywe z dwóch powodów. Po pierwsze daltonizm może dotykać także kobiety, oczywiście z znacznie mniejszą częstością, po drugie gen warunkujący występowanie tej, jak i większości chorób genetycznych sprzężonych z płcią, zlokalizowany jest na chromosomie X, a nie na Y. W stwierdzeniu drugim należy zauważyć, że Adam jako mężczyzna posiada tylko jeden chromosom X, może zatem, jako hemizygota, posiadać tylko jeden allel genu warunkującego daltonizm. Chromosom X Adam otrzymał od matki, natomiast po ojcu odziedziczył chromosom Y. Jak już wspomniano, gen warunkujący chorobę znajduje się na chromosomie X. Adam nie mógł zatem otrzymać allelu genu warunkującego daltonizm od ojca. Z podobnych powodów błędne jest także stwierdzenie trzecie. Adam nie może być nosicielem daltonizmu, skoro posiada tylko jeden allel tego genu. Ponadto, jako mężczyzna przekazuje synom chromosom Y, a nie X.

Zadanie, pomimo że dotyczy podstawowych zasad dziedziczenia chorób, sprawiło rozwiązującym go uczniom klas III gimnazjum niemały problem. Poprawnych zaznaczeń dokonało zaledwie 1,5% badanych uczniów. Najłatwiejsza okazała się ocena stwierdzenia pierwszego, gdzie odnotowano 60% prawidłowych odpowiedzi. Nie można jednak wyciągnąć wniosku, że wszyscy ci, którzy poprawnie ocenili to stwierdzenie, dokonali świadomego wyboru na podstawie posiadanej wiedzy. Część z nich uważała bowiem, że Adam otrzymał allel daltonizmu od ojca (stwierdzenie 2) lub że daltonizm dziedziczy się po ojcu (stwierdzenie 3). W przypadku drugiego i trzeciego stwierdzenia poprawnej oceny dokonało, odpowiednio, zaledwie 24% i 22% uczniów. Nie można wykluczyć, że część uczniów, nawet znając zasady dziedziczenia płci i cech sprzężonych z płcią, nie potrafiła odnieść wiadomości zdobytych na lekcjach biologii do przedstawionej w zadaniu sytuacji.

Rażąco słaby wynik uzyskany w prezentowanym zadaniu jest przesłanką, aby przy rozwiązywaniu tego typu zadań uczniowie uzasadniali swoją odpowiedź – wtedy nauczyciel może otrzymać informację, czy uczeń nie zna zasad dziedziczenia, czy po prostu nie potrafi wykorzystać wiadomości w praktyce.

Słowa kluczowe