Krzyżodzioby

Poprawna odpowiedź

1. Prawda., 2. Prawda.,3. Prawda.,4. Prawda.,

Wymaganie ogólne

3.1 Poszukiwanie, wykorzystanie i tworzenie informacji.Uczeń wykorzystuje różnorodne źródła i metody pozyskiwania informacji, w tym technologię informacyjno-komunikacyjną.
3.2 Poszukiwanie, wykorzystanie i tworzenie informacji. Uczeń odczytuje, analizuje, interpretuje i przetwarza informacje tekstowe, graficzne, liczbowe.
3.3 Poszukiwanie, wykorzystanie i tworzenie informacji. Uczeń rozumie i interpretuje pojęcia biologiczne, zna podstawową terminologię biologiczną.
4.1 Rozumowanie i argumentacja. Uczeń interpretuje informacje i wyjaśnia zależności przyczynowo-skutkowe między faktami, formułuje wnioski.
4.2 Rozumowanie i argumentacja. Uczeń formułuje i przedstawia opinie związane z omawianymi zagadnieniami biologicznymi.

Wymaganie szczegółowe

3.10. Systematyka – zasady klasyfikacji, sposoby identyfikacji i przegląd różnorodności organizmów. Uczeń porównuje cechy morfologiczne, środowisko i tryb życia grup zwierząt wymienionych w pkt 9, w szczególności porównuje grupy kręgowców pod kątem pokrycia ciała, narządów wymiany gazowej, ciepłoty ciała, rozmnażania i rozwoju.

Komentarz

Zadanie sprawdza umiejętność analizy i interpretacji tekstu. Uczeń, aby zweryfikować poprawność podanych stwierdzeń,  powinien odnaleźć odpowiednie fragmenty ze wstępu, porównać ich treść ze zdaniami w tabeli i odpowiednio je zinterpretować.

 Stwierdzenie pierwsze odnosi się do okresu lęgowego krzyżodziobów. W tekście wstępu nie ma podanej wprost informacji o przyczynach występowania okresu lęgowego krzyżodziobów zimą. Aby udzielić prawidłowej odpowiedzi, czyli wskazać to stwierdzenie jako prawdziwe, uczeń musi:

- powiązać ze sobą dwa podane fakty – że pisklęta  krzyżodzioba „najczęściej można znaleźć na przełomie stycznia i lutego” oraz że podstawowym pokarmem tego gatunku są nasiona szyszek; 

- wykazać się podstawową świadomością przyrodniczą, że styczeń i luty to miesiące niewątpliwie zimowe w naszej strefie klimatycznej, oraz wiedzieć, że nasiona szyszek są pokarmem dostępnym również zimą.

Wiedza dotycząca dostępności szyszek w ciągu roku jako pokarmu dla zwierząt nie jest wiedzą książkową, a odnosi się raczej do osobistych doświadczeń i spostrzeżeń przyrodniczych. Poprawnej odpowiedzi udzieliło 60% piętnastolatków, przy czym podobnie odpowiadali zarówno najsłabsi (ci, którzy najgorzej poradzili sobie z całością testu), jak i dobrzy uczniowie. Nieco więcej (73%) poprawnych odpowiedzi podali jedynie uczniowie z grupy 8, złożonej z tych, którzy osiągnęli najlepsze wyniki w całym teście (wykres 1). Wyniki wskazują, że odnalezienie i powiązanie dwóch faktów z tekstu oraz konieczność odniesienia się do osobistej wiedzy przyrodniczej okazały się stosunkowo trudne dla uczniów.

 Stwierdzenie drugie jest prawdziwe, pozwala je zweryfikować fragment tekstu mówiący: „Każdego roku liczebność krzyżodziobów znacznie waha się ze względu na zmienną urodzajność szyszek”. Odsetek poprawnych odpowiedzi dla tego stwierdzenia wyniósł 74%, i charakteryzuje się dużym różnicowaniem – słabsi i średni uczniowie udzielali znacznie mniej poprawnych odpowiedzi niż uczniowie dobrzy z 7 i 8 grupy (wykres 2).

 Weryfikacja stwierdzenia trzeciego wymaga od ucznia zarówno odnalezienia we wstępie właściwego fragmentu mówiącego o obszarze występowania krzyżodzioba, jak i wiedzy geograficznej pozwalającej scharakteryzować wymienione krainy geograficzne Polski jako pasma górskie. Tatry, Pieniny, Babia Góra, Gorce oraz Karpaty Wschodnie są obszarami górskimi, a zatem stwierdzenie podane w tabeli jest prawdziwe. Tę część zadania poprawnie rozwiązało 87% uczniów, dobrze radzili sobie z nim zarówno słabsi, jaki i lepsi uczniowie.

 Stwierdzenie czwarte odnosi się do najbardziej charakterystycznej cechy krzyżodziobów, której zawdzięczają swoją nazwę gatunkową. Opis pozwalający zweryfikować to stwierdzenie znajduje się już w pierwszym zdaniu wstępu. Niewątpliwie prawdą jest, że charakterystyczna budowa dzioba krzyżodzioba jest przystosowaniem do zdobywania pokarmu, ponieważ „za pomocą skrzyżowanego dzioba podważa  twarde łuski szyszek”, będących jego głównym źródłem pokarmu. 88% absolwentów gimnazjum wskazało poprawną odpowiedź, nawet dla najsłabszych uczniów (grupa 1) odsetek poprawnych odpowiedzi wyniósł 65%.

Całość zadania poprawnie rozwiązało 36% badanych (wykres 4). Trudniejsze dla uczniów były stwierdzenia pierwsze i drugie, natomiast prawdziwość pozostałych zdań nawet słabsi uczniowie oceniali poprawnie. Rzadko spotykane w zadaniach testowych rozwiązanie, w którym dla wszystkich podpunktów zadania należy udzielić takie samej odpowiedzi (PRAWDA) może dla uczniów stanowić pewne zaskoczenie i „na siłę” próbują odnaleźć takie stwierdzenie, które jest nieprawdziwe. Stanowi to dodatkowy czynnik utrudniający poprawne rozwiązanie całości zadania. Zadanie polecane do pracy na lekcji lub jako praca domowa, którą warto omówić z uczniami na lekcji, oczekując podania uzasadnień wyborów odpowiedzi. 

Wykres 1. Rozkład częstości odpowiedzi dla punktu pierwszego. Na osi X zaznaczono poziom ucznia (1 – grupa uczniów, którzy uzyskali najniższe wyniki w całym teście, 8 – grupa o najwyższych wynikach), na osi Y zaś – odsetek uczniów z danej grupy, którzy wybrali daną odpowiedź. W legendzie wykresu określono dodatkowo, jaki procent uczniów ze wszystkich grup łącznie zaznaczył poszczególne odpowiedzi. Wartości nie sumują się do 100%, ponieważ pewna część uczniów nie wybrała żadnej odpowiedzi.

Wykres 2. Rozkład częstości odpowiedzi dla punktu drugiego. Oznaczenia takie same, jak na wykresie 1.

Wykres 3. Rozkład częstości odpowiedzi dla punktu trzeciego. Oznaczenia takie same, jak na wykresie 1.

Wykres 4. Rozkład częstości odpowiedzi dla punktu czwartego. Oznaczenia takie same, jak na wykresie 1.

Wykres 5. Odsetek uczniów w poszczególnych grupach, którzy rozwiązali poprawnie całe zadanie. Oznaczenia takie same, jak na wykresie 1.

Słowa kluczowe

Poprawna odpowiedź

1. Tak., 2. Tak., 3. Nie.

Wymaganie ogólne

2.1 Znajomość metodyki badań biologicznych. Uczeń planuje, przeprowadza i dokumentuje obserwacje i proste doświadczenia biologiczne.
2.2 Znajomość metodyki badań biologicznych. Uczeń określa warunki doświadczenia, rozróżnia próbę kontrolną i badawczą, formułuje wnioski.
2.3 Znajomość metodyki badań biologicznych. Uczeń przeprowadza obserwacje mikroskopowe preparatów świeżych i trwałych.
3.1 Poszukiwanie, wykorzystanie i tworzenie informacji.Uczeń wykorzystuje różnorodne źródła i metody pozyskiwania informacji, w tym technologię informacyjno-komunikacyjną.
3.2 Poszukiwanie, wykorzystanie i tworzenie informacji. Uczeń odczytuje, analizuje, interpretuje i przetwarza informacje tekstowe, graficzne, liczbowe.
3.3 Poszukiwanie, wykorzystanie i tworzenie informacji. Uczeń rozumie i interpretuje pojęcia biologiczne, zna podstawową terminologię biologiczną.
4.1 Rozumowanie i argumentacja. Uczeń interpretuje informacje i wyjaśnia zależności przyczynowo-skutkowe między faktami, formułuje wnioski.
4.2 Rozumowanie i argumentacja. Uczeń formułuje i przedstawia opinie związane z omawianymi zagadnieniami biologicznymi.

Wymaganie szczegółowe

3.10. Systematyka – zasady klasyfikacji, sposoby identyfikacji i przegląd różnorodności organizmów. Uczeń porównuje cechy morfologiczne, środowisko i tryb życia grup zwierząt wymienionych w pkt 9, w szczególności porównuje grupy kręgowców pod kątem pokrycia ciała, narządów wymiany gazowej, ciepłoty ciała, rozmnażania i rozwoju.
8.4. Genetyka. Uczeń przedstawia zależność pomiędzy genem a cechą.

Komentarz

Zadanie dotyczy umiejętności analizy tekstu oraz formułowania wniosków. Uczeń, aby poprawnie określić, które ze stwierdzeń są poprawnymi wnioskami z opisanych badań, musi odnaleźć w tekście argumenty potwierdzające dany wniosek, a także odnieść się do podstawowych wiadomości biologicznych.

Aby określić pierwsze stwierdzenie jako poprawny wniosek z badania, uczeń musi wiedzieć że cecha dziedziczna jest cechą organizmu przekazywaną z pokolenia na pokolenie, wykształcającą się u danego osobnika niezależnie od warunków środowiska, w jakich się znajduje. Ponieważ przedstawione we wstępie badanie pokazuje, że niezależnie od tego, czy młode krzyżodzioby są karmione szyszkami, czy innym pokarmem, ich dzioby i tak krzyżują się po osiągnięciu pewnego wieku. Wyniki takie wskazują zatem, że cecha ta jest dziedziczona i nie zależy od warunków środowiska (rodzaj spożywanego pokarmu). Poprawnej odpowiedzi udzieliło 85 % badanych, nawet uczniowie z grupy 1 (najsłabiej rozwiązujący całość testu) udzielili 74% poprawnych odpowiedzi (wykres 1) Uczniowie zatem wiedzą, co oznacza pojęcie „cecha dziedziczna” i dobrze rozpoznają jej przykład.

Stwierdzenie drugie jest prawidłowym wnioskiem z badania, gdyż wykazano doświadczalnie, podając pisklętom inny niż szyszki pokarm, że także w takich warunkach ich dzioby krzyżowały się. Uczeń musi odnaleźć w tekście ostatnie zdanie mówiące o tym doświadczeniu i jego wyniku, aby poprawnie odpowiedzieć na tę część zadania. Poradziło sobie z tym 74% badanych.

Ostatnie stwierdzenie nie jest właściwym wnioskiem z doświadczenia. W stwierdzeniu, co prawda, opisano warunki przeprowadzenia doświadczenia takie, jak we wstępie zadania, ale wniosek, że proces krzyżowania przebiegał inaczej niż w warunkach naturalnych nie znajduje poparcia w tekście wstępu. 75% uczniów poradziło sobie z tą częścią zadania.

Wyniki rozwiązywania drugiego i trzeciego podpunktu zadania są bardzo podobne i wskazują, że uczniowie radzą sobie z odnalezieniem w prostym tekście właściwych informacji pozwalających na zweryfikowanie wniosku. Uczniowie grup 4-8 osiągnęli wyniki powyżej 70% poprawnych odpowiedzi (wykresy 2 i 3), a zatem poprawnie ocenili informacje podane w tekście (poprawny wniosek drugi) oraz dostrzegli, że informacje są niewystarczające, aby poprzeć wniosek trzeci. Całość zadania rozwiązało poprawnie 60% uczniów, zadanie charakteryzuje się dużym różnicowaniem: od 14% w grupie 1 do 93% w grupie 8 (wykres 4).

Wykres 1. Rozkład częstości odpowiedzi dla punktu pierwszego. Na osi X zaznaczono poziom ucznia (1 – grupa uczniów, którzy uzyskali najniższe wyniki w całym teście, 8 – grupa o najwyższych wynikach), na osi Y zaś – odsetek uczniów z danej grupy, którzy wybrali daną odpowiedź. W legendzie wykresu określono dodatkowo, jaki procent uczniów ze wszystkich grup łącznie zaznaczył poszczególne odpowiedzi. Wartości nie sumują się do 100%, ponieważ pewna część uczniów nie wybrała żadnej odpowiedzi.

Wykres 2. Rozkład częstości odpowiedzi dla punktu drugiego. Oznaczenia takie same, jak na wykresie 1.

Wykres 3. Rozkład częstości odpowiedzi dla punktu trzeciego. Oznaczenia takie same, jak na wykresie 1.

Wykres 4. Odsetek uczniów w poszczególnych grupach, którzy rozwiązali poprawnie całe zadanie. Oznaczenia takie same, jak na wykresie 1.

Słowa kluczowe

Poprawna odpowiedź

B.

Wymaganie ogólne

3.1 Poszukiwanie, wykorzystanie i tworzenie informacji.Uczeń wykorzystuje różnorodne źródła i metody pozyskiwania informacji, w tym technologię informacyjno-komunikacyjną.
3.2 Poszukiwanie, wykorzystanie i tworzenie informacji. Uczeń odczytuje, analizuje, interpretuje i przetwarza informacje tekstowe, graficzne, liczbowe.
3.3 Poszukiwanie, wykorzystanie i tworzenie informacji. Uczeń rozumie i interpretuje pojęcia biologiczne, zna podstawową terminologię biologiczną.
4.1 Rozumowanie i argumentacja. Uczeń interpretuje informacje i wyjaśnia zależności przyczynowo-skutkowe między faktami, formułuje wnioski.
4.2 Rozumowanie i argumentacja. Uczeń formułuje i przedstawia opinie związane z omawianymi zagadnieniami biologicznymi.

Wymaganie szczegółowe

Komentarz

Zadanie sprawdza umiejętności uczniów związane z analizą tekstu oraz oceną prawdopodobnych przyczyn przedstawionego procesu. Zadanie nie sprawdza wiadomości ani nie odwołuje się do treści nauczania biologii. Poprawne rozwiązanie odnosi się do ogólnej orientacji ucznia w procesach biologicznych oraz  umiejętności ocenienia, które ze stwierdzeń może być prawdopodobnym wyjaśnieniem opisanego procesu.

Odpowiedź A odnosi się do prawdopodobnych przyczyn powolnego rozkładu ciała krzyżodzioba, nie jest jednak poprawną hipotezą dla wyjaśnienia tego zjawiska. Dla odrzucenia jej jako wyjaśnienia zjawiska, istotna jest informacja podana we wstępie, że „nawet latem” ciało krzyżodzioba rozkłada się wolno. Latem w górach temperatury są zazwyczaj niższe niż na terenach nizinnych, jednak trudno je określić jako „bardzo niskie”. Aby powstrzymać  rozkład tkanek, temperatury nie powinny przekraczać 4°C, z czego uczeń powinien sobie zdawać sprawę na podstawie własnego doświadczenia – produkty spożywcze przechowywane w lodówce lub zamrażalniku zachowują dłużej świeżość niż trzymane w temperaturze pokojowej. Trudno oczekiwać,  aby w Polskich górach latem panowały tak niskie temperatury. Ponadto, gdyby nawet warunki temperaturowe w górach rzeczywiście spowalniały rozkładanie tkanek, to ciała wszystkich martwych zwierząt na tych terenach rozkładały by się wolniej. A zatem stwierdzenie A jest odpowiedzią błędną, mimo pozornej logiki. Odpowiedź tę jako poprawną wskazało 41% uczniów, była ona wskazywana częściej niż odpowiedź poprawna przez słabszych oraz przeciętnych uczniów (grupy 1-6, wykres 1). Dopiero uczniowie z grup 7 i 8 (najlepiej rozwiązujący całość testu) częściej wskazywali poprawną odpowiedź B.

Aby wskazać poprawne rozwiązanie, należy zidentyfikować tę właściwość krzyżodziobów, która odróżnia je od pozostałych zwierząt zamieszkujących tereny górskie. Z wprowadzenia do zadania wiadomo, że głównym pożywieniem krzyżodziobów są nasiona z szyszek drzew iglastych. Można uznać za prawdopodobne, że jest to pokarm bogaty w żywice. O faktycznych właściwościach bakteriobójczych żywicy uczeń nie musi wiedzieć, aby, mimo zaskakującej treści, odpowiedź B uznać za najbardziej logiczną i prawdopodobną hipotezę wyjaśniającą właściwość ciał krzyżodziobów.

Dystraktory C i D nie odnoszą się do potencjalnych wyjaśnień powolnego rozkładu ciała krzyżodzioba, choć nawiązują tematycznie do treści przedstawionych we wstępie zadania. Odpowiedź C odnosi się do hibernacji krzyżodziobów podczas pory zimowej, tymczasem ze wstępu i wprowadzenia do wiązki wiemy, że również latem ich ciała rozkładają się wolniej oraz że zimą ptaki te są aktywne, wydając na świat potomstwo. Dystraktor D nie zawiera w ogóle odpowiedzi na postawione uczniowi pytanie.  Uczniowie wybierali te odpowiedzi rzadko, w sumie 11% procent gimnazjalistów zaznaczyło którąś z nich.

Zadanie ze względu na nietypowy kontekst oraz mierzoną umiejętność polecane jest do pracy na lekcji. Uzasadniając prawdziwość odpowiedzi B, warto jako ciekawostkę omówić z uczniami właściwości, rolę i wykorzystanie żywic drzew. Na przykład żywica zwana mirrą, pochodząca z drzewa balsamowca była używana do balsamowania i namaszczania zwłok, jako środek leczniczy, przeciwbólowy i jako składnik kadzidła.

Wykres 1. Rozkład częstości odpowiedzi wybranych przez uczniów podzielonych na osiem równolicznych grup. Na osi X zaznaczono poziom ucznia (1 – grupa uczniów, którzy uzyskali najniższe wyniki w całym teście, 8 – grupa o najwyższych wynikach), na osi Y zaś – odsetek uczniów z danej grupy, którzy wybrali daną odpowiedź. W legendzie wykresu określono dodatkowo, jaki procent uczniów ze wszystkich grup łącznie zaznaczył poszczególne odpowiedzi. Wartości nie sumują się do 100%, ponieważ pewna część uczniów nie wybrała żadnej odpowiedzi.

Słowa kluczowe