Kontrolowane dojrzewanie bananów

Poprawna odpowiedź

A

Wymaganie ogólne

Wymaganie szczegółowe

Komentarz

Umiejętnością badaną w powyższym zadaniu jest ustalenie związków przyczynowo-skutkowych na podstawie analizy tekstu. Treść zadania odwołuje się do procesów dobrze znanych uczniom z życia codziennego, chociaż proces dojrzewania owoców może im się kojarzyć raczej z biologią niż z chemią. Zadanie, którego kontekst dotyczy tego typu tematyki, pomaga im dostrzec proces chemiczny stojący za zmianą barwy owocu czy jego psuciem – dostrzec chemię w kuchni. Narzędzie odwołuje się do następujących treści kształcenia z podstawy programowej dla poziomu podstawowego szkół ponadgimnazjalnych – 3.5. Uczeń wyjaśnia przyczyny psucia się żywności i proponuje sposoby zapobiegania temu procesowi.

Zadanie jest proste – nie ma w nim żadnych haczyków, jest tylko prosta analiza tekstu i wyciągnięcie wniosku, że etylen jest substancją powodującą dojrzewanie bananów. Gdyby na plantacji zrywano żółte owoce, to nie przetrwałyby transportu – zgniłyby przed dotarciem do celu podróży (sklepu). Aby zapobiec psuciu się owoców w trakcie transportu, banany zbiera się jeszcze zielone i dopiero na końcowym etapie są poddawane działaniu tego gazu, by do konsumentów trafiły owoce gotowe do zjedzenia. Warto tutaj podkreślić, że owoc nie przestaje wydzielać etylenu, kiedy skórka jest już żółta. Uczniowie pewnie wielokrotnie obserwowali, że proces dojrzewania trwa dalej – na skórce pojawiają się brązowe plamki, skórka robi się brązowa, w środku owoc robi się miękki, aż w końcu psuje się i nie nadaje się do spożycia. Usuwanie etylenu z otoczenia owocu przedłuża więc jego trwałość.

Uczniowie zapewne słyszeli już o etylenie przy okazji omawiania węglowodorów nienasyconych, gdyż etylen to nazwa zwyczajowa najprostszego alkenu – etenu. Dzięki temu zadaniu mogą spojrzeć na etylen z innej strony – to nie tylko gaz wykorzystywany np. w produkcji polietylenu czy innych tworzyw, ale jest on także hormonem roślinnym, stymulującym zarówno dojrzewanie owoców, jak i opadanie liści czy starzenie się roślin.

Zadanie przetestowano na grupie 213 uczniów z klas pierwszych liceów ogólnokształcących. Odpowiedź poprawną wskazało 77,9% uczniów. Najchętniej wybieranym dystraktorem była odpowiedź B – wybrało ją 13,2% badanych. Uczniowie wybierający taką odpowiedź prawdopodobnie nie wiedzieli, czym są konserwanty lub nie zrozumieli z tekstu, jaką funkcję pełni etylen. Z kolei odpowiedzi C i D wybrało odpowiednio 5,2% oraz 1,4% uczniów, co może świadczyć o tym, że ci uczniowie nie przeczytali zadania lub zrobili to bardzo nieuważnie.

Słowa kluczowe

Poprawna odpowiedź

1. Tak,

2. Tak,

3. Tak

Wymaganie ogólne

Wymaganie szczegółowe

Komentarz

Umiejętnością badaną w drugim zadaniu z wiązki jest wnioskowanie na podstawie informacji zamieszczonych w tekście. Wstęp do zadania pozostał niezmieniony, natomiast zmieniło się skierowane do ucznia polecenie: powinien tym razem określić, czy dana czynność przedłuży trwałość bananów.

Aby rozwiązać prawidłowo to zadanie, uczeń powinien przeanalizować uważnie tekst i:

• zauważyć, że przyczyną dojrzewania bananów jest etylen wydzielany przez nie same lub dostarczany sztucznie po transporcie, a następnie wywnioskować, że kontrolowanie stężenia etylenu, np. poprzez usuwanie go z otoczenia, powinno przedłużyć trwałość tych owoców;
• zauważyć, że skoro zielone banany przewozi się w niskiej temperaturze, to znaczy, że niska temperatura hamuje lub spowalnia wydzielanie etylenu przez owoce;
• zauważyć, że skoro banany po zerwaniu nadal pobierają przez skórkę tlen i wydzielają dwutlenek węgla, to znaczy, że oddychają, a więc ograniczenie dostępu tlenu powinno spowolnić wszelkie procesy życiowe w nich zachodzące, w tym proces dojrzewania.  

Procentowe wyniki badania przeprowadzonego na grupie 213 uczniów z klas pierwszych LO były następujące:

W przypadku czynności 1 niemal trzy czwarte uczniów wskazało poprawną odpowiedź. Uczniowie, którzy wybrali odpowiedź błędną, mogli mieć wątpliwości, czy etylen można usuwać z otoczenia owoców. Mogli też myśleć, że skoro w tekście nie ma bezpośredniej wzmianki o usuwaniu etylenu z otoczenia, to nie można powiedzieć, czy to przedłuży trwałość bananów.

Z kolei w przypadku czynności 2 niemal 85% uczniów odnalazło w tekście argument potwierdzający wpływ niskiej temperatury na dojrzewanie i przedłużoną trwałość bananów. Uczniowie, którzy wybrali odpowiedź błędną, przypuszczalnie nie zauważyli, że jeśli banany po transporcie pozostają niedojrzałe i trzeba na nie podziałać etylenem, aby szybko dojrzały, to znaczy, że niska temperatura przeciwdziała procesowi dojrzewania owoców.      

Najwięcej problemów mieli uczniowie z czynnością 3 – wyniki uzyskane w badaniu wskazują, że uczniowie nie potrafili odpowiedzieć na to pytanie i wybierali odpowiedź losowo. Prawdopodobnie uczniom zabrakło wiedzy biologicznej na temat oddychania roślin i nie umieli zinterpretować informacji zawartych w pierwszym zdaniu ze wstępu albo w ogóle nie zauważali tej informacji.

W sumie poprawnie całe zadanie rozwiązało 25,8% uczniów. Na wynikach bez wątpienia zaważyły problemy uczniów z interpretacją informacji o pobieraniu przez zerwany owoc tlenu. Wyciągnięcie wniosków z tej informacji wymagało sięgnięcia do wiedzy z gimnazjum na temat oddychania roślin, a uczniowie nie zawsze zdają sobie sprawę z tego, że w roślinach nie tylko zachodzi proces fotosyntezy, ale także oddychania.

Ze względu na obecność w zadaniu treści dotyczących oddychania tlenowego, do zadania można przypisać następujące treści kształcenia z podstawy programowej biologii dla gimnazjum:     

I. Związki chemiczne budujące organizmy oraz pozyskiwanie i wykorzystanie energii. Uczeń:

4) przedstawia (…) oddychanie tlenowe (…) jako procesy dostarczające energii; wymienia substraty i produkty tych procesów oraz określa warunki ich przebiegu.

Słowa kluczowe