Znane przysłowia językiem chemika

Poprawna odpowiedź

I. - Au,

II. - Fe,

III. - Pb,

IV. - C

Wymaganie ogólne

1.1 Pozyskiwanie, przetwarzanie i tworzenie informacji. Uczeń pozyskuje i przetwarza informacje z różnorodnych źródeł z wykorzystaniem technologii informacyjno – komunikacyjnych.

Wymaganie szczegółowe

1.6 Substancje i ich właściwości. Uczeń posługuje się symbolami (zna i stosuje do zapisywania wzorów) pierwiastków: H, O, N, Cl, S, C, P, Si, Na, K, Ca, Mg, Fe, Zn, Cu, Al, Pb, Sn, Ag, Hg.

Komentarz

Chemia to specyficzna dziedzina nauki, która posiada własny unikalny sposób oznaczania substancji chemicznych (symbole chemiczne) oraz procesów, którym podlegają (równania reakcji). Symbole chemiczne to, zgodnie z definicją podawaną przez encyklopedię PWN, umowne międzynarodowe oznaczenia pierwiastków chemicznych w formie jedno- (np. H) lub dwuliterowych skrótów (np. Ag) ich przyjętych nazw łacińskich (dla dawniej odkrytych pierwiastków) lub angielskich. Pierwiastkom nowo odkrytym, o najwyższych liczbach atomowych, przydzielane są tymczasowo symbole trzyliterowe (np. Uus - ununseptium). Symbole wszystkich znanych pierwiastków chemicznych są zestawione w postaci rozbudowanej tabeli nazywanej układem okresowym pierwiastków. Język symboli chemicznych jest uniwersalny – posługują się nim wszyscy chemicy na świecie i można mieć pewność, że niezależnie od kraju swojego pochodzenia, będą się posługiwać właśnie tym systemem oznaczeń. Jedną z najważniejszych umiejętności, jakie powinien nabyć uczeń w toku nauczania chemii jest właśnie umiejętność zapisywania i odczytywania nazw pierwiastków i związków chemicznych za pomocą symboli chemicznych. Bez niej trudno sobie wyobrazić opanowanie wiedzy chemicznej w stopniu choćby podstawowym. Warto podkreślić, że uczniowie nie muszą się uczyć na pamięć symboli wszystkich pierwiastków chemicznych (do tego mają „ściągawkę” w postaci układu okresowego pierwiastków), natomiast powinni znać kilkanaście najczęściej w chemii używanych. W podstawie programowej chemii dla gimnazjum znajduje się lista pierwiastków, których symbole uczniowie powinni opanować. 

Umiejętnością badaną w tym zadaniu jest odszyfrowywanie informacji zapisanych w postaci symboli chemicznych. Zadaniem ucznia jest dopasowanie do znanych przysłów (kolumna I) odpowiednich symboli pierwiastków (kolumna II). Przysłowia wymienione w tabeli są bardzo popularne, a więc uczniowie nie powinni mieć problemu z przypomnieniem sobie brakujących słów. Do poprawnego rozwiązania zadania wystarczy znajomość 5 podstawowych symboli pierwiastków lub umiejętność ich odczytania z układu okresowego pierwiastków.   

Zadanie zostało zbadane na grupie 170 uczniów z klas III gimnazjum, mającej do dyspozycji układ okresowy pierwiastków. W poniższej tabeli przedstawiono rozkład procentowy ich odpowiedzi (pogrubioną czcionką oznaczono odpowiedź poprawną).

Zadanie okazało się dla uczniów dość łatwe – rozwiązało je poprawnie 63,5% uczniów biorących udział w badaniu. Warto podkreślić, że prawdopodobieństwo losowego rozwiązania tego zadania wynosiło zaledwie 0,8%. Zadanie dość dobrze różnicowało uczniów pod względem umiejętności.

W przypadku przysłowia I ponad 85% uczniów wybrało poprawną odpowiedź. Przyczyną odpowiedzi błędnych mogło być pomylenie symbolu złota z symbolem srebra, gdyż są one podobne. Wśród uczniów najsłabszych wskazywano także Pb, co może świadczyć o braku znajomości znaczenia tego symbolu. Również w przypadku wiersza II uczniowie nie mieli większych problemów z przypisaniem właściwego symbolu do treści przysłowia. Natomiast największe trudności sprawiło uczniom przysłowie III – tylko 74% uczniów wybrało symbol ołowiu, natomiast najczęściej wybieranym dystraktorem było żelazo (ponad 11%). Można się domyślać, że symbol ołowiu nie był badanym uczniom (zwłaszcza tym najsłabszym) tak dobrze znany, jak symbol węgla z przysłowia IV (ponad 91% odpowiedzi poprawnych) lub po prostu lepiej znali powiedzenie „mieć nogi, jak z waty” i wybierali odpowiedź losowo.    

Z uwagi na kontekst, zadanie nadaje się przede wszystkim na lekcję powtórzeniową z symboli pierwiastków, chociaż może być wykorzystane też na sprawdzianie, gdyż dość dobrze diagnozuje badaną umiejętność. Wyniki zadania pokazują, że uczniowie nawet po 3 latach nauki w gimnazjum mogą mieć problemy z odczytywaniem symboli pierwiastków, a więc warto z nimi ćwiczyć tę umiejętność. 

Słowa kluczowe