Daltonizm

Poprawna odpowiedź

D

Wymaganie ogólne

1.2 Znajomość różnorodności biologicznej i podstawowych procesów biologicznych. Uczeń wyjaśnia zjawiska i procesy biologiczne zachodzące w wybranych organizmach i w środowisku.
3.3 Poszukiwanie, wykorzystanie i tworzenie informacji. Uczeń rozumie i interpretuje pojęcia biologiczne, zna podstawową terminologię biologiczną.

Wymaganie szczegółowe

8.7. Genetyka. Uczeń przedstawia dziedziczenie płci u człowieka i podaje przykłady cech człowieka sprzężonych z płcią (hemofilia, daltonizm).

Komentarz

Zadanie dotyczy daltonizmu – choroby genetycznej sprzężonej z płcią, wprost wymienionej w podstawie programowej dla gimnazjum. Krótki wstęp do zadania zawiera dodatkowo przypomnienie, że daltonizm jest uwarunkowany obecnością recesywnego allelu zlokalizowanego na chromosomie płci. Uczeń proszony jest następnie o wskazanie wyjaśnienia, dlaczego choroba ta częściej występuje u mężczyzn niż u kobiet. Zadanie sprawdza zatem znajomość mechanizmu dziedziczenia chorób sprzężonych z płcią.

We wstępie do zadania zaznaczono, że odpowiedzialny za chorobę gen zlokalizowany jest na chromosomie płciowym, nie wskazano jednak, czy chodzi o chromosom X czy Y. Jak wspomniano, uczeń powinien już mieć odpowiednią wiedzę o daltonizmie i wiedzieć, że – podobnie jak w przypadku większości chorób sprzężonych z płcią – gen ten znajduje się na chromosomie X. Gdyby zlokalizowany był na chromosomie Y, kobiety nigdy nie zapadałyby na tę chorobę, a z treści zadania wynika, że wśród nich również zdarzają się przypadki daltonizmu, choć rzadziej niż u mężczyzn. Pozostaje określić, z czego wynika ta różnica między płciami.

W odpowiedzi A mowa jest o słabszej zdolności przeciętnego mężczyzny do rozróżniania kolorów. Nawet jeśli kobiety rzeczywiście bardziej zwracają uwagę na odcienie poszczególnych barw, to trudno określić, na ile wynika to z uwarunkowań genetycznych, a na ile jest związane jedynie z różnicami kulturowymi. Przede wszystkim jednak, ewentualne różnice między zdrowymi mężczyznami a zdrowymi kobietami nie mogą tłumaczyć częstszego występowania choroby, zwłaszcza że daltoniści mają przecież problem z rozróżnianiem barw podstawowych, a nie subtelnych różnic między odcieniami.

Odpowiedź B również należy odrzucić. Nie istnieje coś takiego jak odporność na choroby genetyczne, ponieważ nie są one wywoływane przez czynniki takie jak wirusy czy bakterie, przed którymi nasz układ odpornościowy mógłby się bronić.

Aby odrzucić odpowiedź C, wystarczy zauważyć, że na daltonizm chorują zarówno mężczyźni, jak i kobiety. Gdyby gen warunkujący daltonizm uaktywniał się pod wpływem genów zlokalizowanych na chromosomie Y, to kobiety nigdy nie zapadałyby na tę chorobę.

Poprawna jest odpowiedź D. Jeśli oprócz wadliwego allelu recesywnego w komórce znajduje się druga, prawidłowa kopia danego genu, to powstające na jej podstawie białko wystarcza do prawidłowego funkcjonowania organizmu. Kobiety mają w każdej komórce po dwa chromosomy X, dysponują zatem taką „kopią zapasową” i dlatego chorują na daltonizm jedynie w sytuacji, gdy odziedziczą oba uszkodzone allele. Mężczyźni natomiast mają tylko jeden chromosom X i mogą polegać na jednej tylko kopii genu, w związku z czym zapadają na daltonizm o wiele częściej.

Ze względu na prostą konstrukcję i niewielką długość, zadanie dobrze nadaje się na sprawdzian podsumowujący dział Genetyka. Może też zostać wykorzystane do omówienia na lekcji.

Słowa kluczowe