Rejs do Genui

Poprawna odpowiedź

1 - B,

2 - D.

Wymaganie ogólne

1.2 Korzystanie z różnych źródeł informacji geograficznej. Uczeń potrafi korzystać z planów, map, fotografii, rysunków, wykresów i danych statystycznych i tekstów źródłowych oraz technologii informacyjno-komunikacyjnych w celu gromadzenia, przetwarzania i prezentowania informacji geograficznych.

Wymaganie szczegółowe

1.6. Mapa – umiejętności czytania, interpretacji i posługiwania się mapą. Uczeń określa położenie geograficzne oraz matematyczno-geograficzne punktów i obszarów na mapie.

Komentarz

Zgodnie z nową podstawą programową geografii, jedną z najważniejszych umiejętności kształtowanych podczas III etapu edukacyjnego jest korzystanie z różnych źródeł informacji geograficznej, w szczególności z map. Umiejętność czytania oraz interpretacji map wymieniana jest wielokrotnie w treściach nauczania, stając się kluczowym ogniwem wymagań szczegółowych. Z tego względu w nauczaniu geografii na poziomie gimnazjalnym nacisk powinien być kładziony na pracę z mapą, zarówno w kontekście zagadnień bezpośrednio z nią związanych (np. interpretacja skali mapy, znajomość cech mapy, kartograficznych metod prezentacji), jak również zagadnień, w przypadku których mapa ilustruje pewne treści bądź jest środkiem umożliwiającym dostrzeżenie prawidłowości, związków przyczynowo-skutkowych (np. strefowości klimatu, krajobrazu).

W zadaniu przedstawiono uczniom trasę rejsu z Gdańska do Genui. Zagadnienie to można osadzić w pkt. 1.9 wymagań szczegółowych, zgodnie z którym uczeń powinien potrafić opisać trasę podróży na podstawie map. Omawiając zadania, nauczyciel może zwrócić uwagę na cechy środowiska geograficznego obszarów, przez które wiedzie trasa rejsu. Może też wciągnąć uczniów w dyskusję na temat czynników utrudniających rejs o różnych porach roku (warunki pogodowe, prądy morskie) i zapytać o atrakcje turystyczne na trasie rejsu, co niewątpliwie będzie miało wpływ na kształtowanie ciekawości świata (pkt. IV wymagań ogólnych).

Innym sposobem rozszerzenia treści ujętych w wiązce zadań może być quiz geograficzny, w którym uczniowie przyporządkowują przygotowane wcześniej przez nauczyciela fotografie, diagramy klimatyczne czy rysunki do miejsc wskazanych na trasie rejsu. Ciekawym zadaniem rozwijającym u uczniów myślenie, może być również zaproponowanie hasła reklamującego rejs oraz wskazanie głównych jego atrakcji, umożliwiających promocję rejsu (np. latem w północnej części trasy rejsu uczestnicy doświadczą „białych nocy”).

W zadaniu sprawdzana jest umiejętność określania kierunków geograficznych, co ma bezpośredni związek z określaniem położenia geograficznego oraz matematyczno-geograficznego na mapie (pkt. 1.6 wymagań szczegółowych). Zadaniem ucznia jest prześledzenie przedstawionej na mapie trasy rejsu oraz wskazanie tych punktów trasy (spośród już zaznaczonych), które są wysunięte najdalej na północ oraz najdalej na zachód. I byłoby to zadanie proste, gdyby nie fakt, że mapa wykorzystuje odwzorowanie stożkowe.

W rezultacie siatka kartograficzna ma kształt „wachlarza”, w którym południki przyjmują postać pęku linii zbiegających się w punkcie poza mapą, natomiast równoleżniki przyjmują postać łuków koncentrycznych kół.

Taka konstrukcja siatki kartograficznej sprawia, że kierunki główne nie pokrywają się z ramką mapy. W efekcie określenie punktu na trasie rejsu położonego „najdalej na północ” (odpowiedź prawidłowa B) oraz „najdalej na zachód” (odpowiedź prawidłowa D) nie są jednoznaczne ze wskazaniem punktu położonego „najbardziej na górze” oraz wskazaniem punktu położonego „najbardziej na lewo”. Rzecz jasna, u ucznia znajomość cech odwzorowań kartograficznych nie jest wymagana, natomiast ważne jest, aby uczeń rozumiał, czym są południki i równoleżniki, oraz wiedział, jakie wynikają z tego cechy mapy. W praktyce oznacza to, że uczeń powinien rozumieć, iż kierunki główne pokrywają się nie z ramką mapy, lecz z południkami i równoleżnikami. Te z kolei przyjmują różny kształt, w zależności od odwzorowania kartograficznego zastosowanego na mapie.

Podsumowując, do poprawnego rozwiązania zadania wymagana jest znajomość głównych kierunków geograficznych (weryfikują ją odpowiednio dystraktor 1A w pierwszej części zadania oraz dystraktor 2F w drugiej), a także umiejętność określania położenia na mapie z wykreśloną siatką kartograficzną (dystraktory 1B i 1C oraz 2D i 2E). W czasie zajęć szkolnych ciekawym uzupełnieniem omawianego zadania może być bardzo ogólne omówienie siatek kartograficznych. Ponadto bardziej zainteresowani geografią uczniowie sami mogą wykreślić siatkę kartograficzną, na przykład w odwzorowaniu azymutalnym stereograficznym w położeniu biegunowym (por. J. Pasławski, red., 2010, str. 111). Ćwiczenie takie zajmuje około 15 minut i można je wykonać np. na zajęciach koła geograficznego. Do jego wykonania wystarczy ołówek, arkusz papieru, cyrkiel, linijka i kątomierz.

Literatura:

Pasławski J., red., 2010, Wprowadzenie do kartografii i topografii. Wrocław: Nowa Era.

Słowa kluczowe

Poprawna odpowiedź

1 - IV,

2 - III.

Wymaganie ogólne

1.2 Korzystanie z różnych źródeł informacji geograficznej. Uczeń potrafi korzystać z planów, map, fotografii, rysunków, wykresów i danych statystycznych i tekstów źródłowych oraz technologii informacyjno-komunikacyjnych w celu gromadzenia, przetwarzania i prezentowania informacji geograficznych.
3.2 Stosowanie wiedzy i umiejętności geograficznych w praktyce. Uczeń stosuje wiadomości i umiejętności geograficzne w życiu codziennym, m.in. w racjonalnym wykorzystaniu zasobów środowiska.

Wymaganie szczegółowe

1.1. Mapa – umiejętności czytania, interpretacji i posługiwania się mapą. Uczeń wykazuje znaczenie skali mapy w przedstawianiu różnych informacji geograficznych na mapie.

Komentarz

Drugie zadanie odnosi się do umiejętności odczytywania skali mapy. W zadaniu sprawdzana jest również często wykorzystywana w życiu codziennym umiejętność korzystania ze skali liniowej (podziałki) do szacowania odległości (pkt. III wymagań ogólnych).

Uczeń, po odnalezieniu na mapie informacji o skali mapy – w tym przypadku zapisanej w postaci skali liniowej, powinien potrafić ją odczytać oraz poprawnie zinterpretować. Podstawa podziałki ma 100 km, chociaż opisano jedynie ostatnie „odłożenie” podstawy, czyli 500 km. Pierwszym krokiem jest oszacowanie, jaka odległość w rzeczywistości będzie odpowiadała jednemu centymetrowi na mapie. Dokładność, z jaką można to uczynić, zależy od tego, czy dysponujemy linijką. Załóżmy, że uczeń nie ma linijki; wówczas, czytając podziałkę, oszacuje zapewne, że jeden centymetr na mapie to około 200–400 km. Przy takim założeniu tylko skala  1:30 000 000 jest zbieżna z szacowaniem, a zatem odpowiedź poprawna to 1-IV.

W pierwszej części zadania dystraktory bardzo różnią się między sobą tak, aby można było wybrać odpowiedź bez dokładnego mierzenia skali. Taki ich dobór był celowy, gdyż w zadaniu weryfikowana jest nie umiejętność precyzyjnego przeliczania skali, lecz umiejętność jej poprawnego odczytywania. Warty odnotowania jest dystraktor 1-II, w którym jako odpowiedź zaproponowano skalę 1:500 000. Jest wielce prawdopodobne, że przez wielu uczniów wybrany zostanie właśnie ten dystraktor – ze względu na proste przeliczenie 500 000 metrów na 500 km, bez uwzględnienia skali.

W drugiej części zadania wykorzystując podziałkę, należy oszacować odległość między dwoma punktami. I w tym przypadku dystraktory dobrano tak, aby mimo przybliżonego z konieczności szacowania, uczeń nie miał wątpliwości, która odpowiedź jest poprawna (2-III). Omawiając zadanie w czasie zajęć szkolnych, można spytać uczniów czy do jego rozwiązania niezbędna jest podziałka. Część uczniów z całą pewnością zauważy, że zarówno w pierwszej, jak i drugiej części zadania możliwe do zaakceptowania są jedynie dystraktory poprawne. Dla osób potrafiących czytać skalę oraz mających podstawową wiedzę geograficzną pozostałe opcje wydadzą się po prostu mało przekonujące. Na przykład przy wskazaniu skali 1:2000 – 1 cm to przecież 20 metrów (dystraktor 1-I), czyli obszar przedstawiony na mapie miałby szerokość zaledwie kilkuset metrów! Trudno byłoby również przyjąć 50 km (2-I) czy 500 km (2-II) jako odległość między punktami E i F.

W czasie zajęć szkolnych po rozwiązaniu zadania nauczyciel może poprosić uczniów o wykreślenie podziałki dla wybranej skali liczbowej, np. 1:1000 (oczywiście według przygotowanego uprzednio szablonu). Innym ćwiczeniem może być wykorzystanie podziałki do określenia odległości między punktami wskazanymi na przyniesionych z domu mapach turystycznych.

Słowa kluczowe

Poprawna odpowiedź

1 - A, B, F;  

2 - C, D, E.

Wymaganie ogólne

1.2 Korzystanie z różnych źródeł informacji geograficznej. Uczeń potrafi korzystać z planów, map, fotografii, rysunków, wykresów i danych statystycznych i tekstów źródłowych oraz technologii informacyjno-komunikacyjnych w celu gromadzenia, przetwarzania i prezentowania informacji geograficznych.

Wymaganie szczegółowe

1.6. Mapa – umiejętności czytania, interpretacji i posługiwania się mapą. Uczeń określa położenie geograficzne oraz matematyczno-geograficzne punktów i obszarów na mapie.

Komentarz

Podobnie jak zadanie pierwsze, również i trzecie odnosi się do umiejętności określania na mapie położenia geograficznego oraz matematyczno-geograficznego (pkt. 1.6 wymagań szczegółowych). W zadaniu kluczowe jest zidentyfikowanie południka 0°, wyznaczającego granicę między półkulą zachodnią i wschodnią. W zadaniu można wskazać dwie prawdopodobne przyczyny popełnienia błędu. Pierwsze to uznanie środkowego południka siatki kartograficznej jako tego, który dzieli Ziemię na półkule zachodnią i wschodnią (w tym przypadku będzie to południk 10°E). Innym błędem może być niepoprawne rozumienie terminu „półkula zachodnia”, jako tej części Ziemi, na której leżą wysokorozwinięte kraje Zachodu. Wówczas granica taka przebiegać może np. przez Niemcy czyli południk 10°E.

Rozwiązując zadanie w czasie zajęć, warto zwrócić uwagę na umowność granicy między półkulami zachodnią i wschodnią, którą obecnie wyznacza południk zerowy przechodzący przez londyński Greenwich. Warto wspomnieć, że w przeszłości były jeszcze inne umowne południki zerowe, np. południk przechodzący przez Paryż. W kontekście tego zadania można omówić również cechy półkuli północnej i południowej (np. półkula północna ma większy udział kontynentów, albo – gdy na półkuli północnej jest lato, na południowej jest zima, itp.).

Wiązka zadań o rejsie do Geniu przeznaczona jest na lekcję powtórzeniową. Wspólnym mianownikiem trzech zadań zamkniętych w jednej wiązce jest weryfikacja umiejętności korzystania z mapy (pkt. I wymagań ogólnych). Co ważne, mimo odniesienia do jednej mapy, każde z zadań dotyczy innego aspektu jej czytania ­– określania kierunków na mapie, odczytywania współrzędnych geograficznych, posługiwania się skalą mapy oraz szacowania odległości na mapie. Dzięki temu tłem problemowym rozwiązywania zadań w czasie zajęć szkolnych może być omówienie z uczniami zagadnień związanych właśnie z szeroko pojętą tematyką kartograficzną.

Słowa kluczowe