Równoleżnikowe rzeki

Poprawna odpowiedź

1. – B,

2. – C.

Wymaganie ogólne

2.2 Identyfikowanie związków i zależności oraz wyjaśnianie zjawisk i procesów. Uczeń identyfikuje związki i zależności w środowisku przyrodniczym, gospodarce i życiu społecznym w różnych skalach przestrzennych (lokalnej, regionalnej, krajowej, globalnej)

Wymaganie szczegółowe

4.2. Położenie i środowisko przyrodnicze Polski. Uczeń opisuje najważniejsze wydarzenia (obrazy) z przeszłości geologicznej Polski: powstanie węgla kamiennego, powstawanie gór, zalewy mórz, zlodowacenia.

Komentarz

Zadanie sprawdza u uczniów znajomość mapy fizycznogeograficznej Polski oraz umiejętność dostrzeżenia związków między dwoma elementami środowiska przyrodniczego: rzeźbą terenu i wodami powierzchniowymi. Uczeń ma za zadanie dokończyć dwa zdania, wybierając jeden z podanych fragmentów tekstu. Choć obie części zadania odnoszą się do posiadanych przez ucznia wiadomości, to druga część zadania sprawdza również, w jakim stopniu uczeń dostrzega i potrafi wyjaśnić prawidłowości w przebiegu rzek.

Wybierając odpowiedź w pierwszej części zadania, uczeń musi odtworzyć w pamięci przebieg dwóch wskazanych w poleceniu rzek. Pomocne może być powiązanie przebiegu Nysy Łużyckiej z faktem, że na znacznym odcinku stanowi ona granicę Polski. Jeżeli uczeń prawidłowo zlokalizował Nysę Łużycką w południowo-zachodniej części naszego kraju, może pamiętać, że przebieg tego fragmentu granicy ma charakter południkowy. Podobny przebieg ma koryto Nysy Łużyckiej, które – poza niedużym odcinkiem na terenie Czech – biegnie z południa na północ. Uczeń może dojść do prawidłowego wyboru na drodze eliminacji Nysy Łużyckiej lub na drodze odtworzenia przebiegu Warty i charakterystycznych „schodów” (naprzemienne równoleżnikowe i południkowe odcinki rzeki), jakie obraz tej rzeki tworzy na mapie.  Najdłuższy odcinek równoleżnikowo płynącej Warty zaczyna się w okolicach Koła i ciągnie się aż do Śremu. Poniżej dostrzec można kolejne dwa „schodki”: nieco tylko krótszy odcinek równoleżnikowy, zaczynający się kilkadziesiąt km poniżej Poznania, i ostatni przed ujściem rzeki do Odry, mający swój początek w okolicach Gorzowa Wielkopolskiego. Poprawną odpowiedź – Wartę (1-B) wybrało 50,3% spośród 155 badanych uczniów III klasy gimnazjum.

W drugiej części zadania uczeń musi się zastanowić, co jest przyczyną takiego przebiegu koryta rzeki. Dlaczego rzeka nie zmierza najkrótszą drogą ku morzu? Pierwszym skojarzeniem powinna być jakaś przeszkoda terenowa. Taki ciąg skojarzeń mógł prowadzić do wyboru błędnej odpowiedzi 2-B, choć wystarczyło pamiętać, że Warta leży daleko od pasm górskich na południu Polski. Wyboru tego dokonało 20,6% badanych uczniów.

Pozostają jeszcze dwie możliwości. Pierwszą z nich jest przebieg głównych jednostek geologicznych (2-A), jednak ich ułożenie nie pokrywa się z doliną Warty, a granice głównych jednostek geologicznych położone są w znacznej odległości od rzeki. Była to najczęściej wybierana odpowiedź (35,5%). Uczniowie prawdopodobnie pamiętali o powszechnym związku, jaki występuje między ukształtowaniem powierzchni (ewentualne przeszkody terenowe na drodze rzeki) a budową geologiczną.

Wybór prawidłowego fragmentu zdania – zasięg postoju lądolodu (2-C) – nie musi jednak być dokonany tylko na drodze eliminacji. W punkcie podstawy programowej 3.7 od ucznia wymagana jest m.in. wiedza dotycząca rzeźbotwórczej działalności lądolodów. Wiedza ucznia na temat zlodowaceń powinna obejmować również formy ukształtowania terenu, które powstają w czasie tych okresów. Znajomość rozmieszczenia największych pradolin (wykorzystywanych przez Wartę) i pojeziernego pasa wzgórz morenowych (będących przeszkodą na drodze do morza), którą uczniowie powinni posiadać, znacznie ułatwia wybór właściwej odpowiedzi. Poprawnej odpowiedzi w tej części udzieliło 25,8% badanych uczniów.

Zadanie okazało się trudne dla uczniów, poprawnie rozwiązało je 15,5% badanych gimnazjalistów. Część osób – 17,4%, wcale nie podjęła próby rozwiązania tego zadania. Wskazane jest rozwiązywanie go na lekcji, a omawianie jego treści można uzupełnić analizą mapy fizycznogeograficznej i mapy geologicznej Polski. Chcąc wykorzystać to zadanie na sprawdzianie lub jako pracę domową, warto uzupełnić jego treść o mapę przedstawiającą sieć rzeczną tej części Polski. Może to być np. mapa dostępna pod adresem: http://pl.wikipedia.org/wiki/Odra#mediaviewer/Plik:Dorzecze_Odry_mapa.png.

Słowa kluczowe