Wiązka zadań
Igraszki ze słowami
Zestaw składa się z dwóch części – pierwsza to zadania do fragmentu tekstu L. Carrolla Alicja po drugiej stronie Lustra. Sprawdzają one różne aspekty rozumienia tekstu, odczytywanie intencji, są też pretekstem do refleksji nad znaczeniem słów. Zadania w drugiej części ogniskują się na świadomości językowej i dotyczą najczęstszych problemów w użyciu czasowników. Nauczyciel powinien się przygotować do ewentualnej dyskusji z uczniami na temat hipotetycznej możliwości uproszczenia zasad języka polskiego – kłopotliwe czasowniki niejako prowokują do takich pomysłów.
Część druga zestawu związana jest tematycznie z pierwszą, ale można te części rozdzielić i część pierwszą zrealizować na lekcji (niektóre ćwiczenia wymagają omówienia), a drugą potraktować jako zadanie domowe. Uczniowie mogą pracować nad zadaniami indywidualnie lub w grupach. Zestaw jest przeznaczony do pracy zbiorowej w I, II lub III klasie gimnazjum.
Lewis Carroll
Prezent nienaurodzinowy
[Alicja spotyka w czarodziejskiej krainie człowieka-jajko o imieniu Hojdy Bojdy]
„To – niezmiernie – irytujące – wykrztusił wreszcie Hojdy Bojdy – jeżeli ktoś nie odróżnia krawatu od paska.”
„Wiem, że jestem bardzo głupiutka...” – przemówiła Alicja tak pokornym głosikiem,
że Hojdy Bojdy się udobruchał.
„To krawat, moje dziecko! i to przepiękny, jak słusznie zauważyłaś. Otrzymałem go
w prezencie od Białego Króla i Białej Królowej. Teraz już wiesz!” (…)
„Dali mi go – ciągnął w zadumie Hojdy Bojdy, założywszy nogę na nogę i dłońmi obejmując sobie kolano – dali mi go jako prezent nienaurodzinowy.”
„Przepraszam?” – rzekła, nie rozumiejąc Alicja.
„Ja się nie gniewam!” – odpowiedział jej Hojdy Bojdy.
„To znaczy – co to jest: prezent nienaurodzinowy?”
„Prezent, jaki dostajesz, kiedy nie są twoje urodziny! przecież to oczywiste.”
Alicja zastanowiła się chwilę. „Ja najbardziej lubię prezenty urodzinowe” –
oświadczyła w końcu.
„Sama nie wiesz, co gadasz! – wykrzyknął Hojdy Bojdy. „ Ile dni jest w roku?”
„Trzysta sześćdziesiąt pięć” – odpowiedziała Alicja.
„A ile razy masz urodziny?”
„Jeden raz.”
„A jeżeli odejmiesz jeden od trzystu sześćdziesięciu pięciu, to ile zostaje?”
„Trzysta sześćdziesiąt cztery, oczywiście.”
Hojdy Bojdy nie wyglądał na przekonanego. „Wolałbym to zobaczyć na piśmie” – oświadczył.
Alicja nie mogła powstrzymać uśmiechu, gdy wyjąwszy notesik, wypisała mu ten oto słupek:
365
— 1
364
Hojdy Bojdy wziął notes i dokładnie się przyjrzał. „Wygląda to na prawidłowe rozwiązanie” – odezwał się.
„Trzyma pan do góry nogami!” – przerwała Alicja.
„No jasne! – powiedział dowcipnie Hojdy Bojdy, kiedy obróciła mu zeszycik – od razu pomyślałem, że to jakoś dziwnie wygląda. Jak już mówiłem, rozwiązanie wygląda na prawidłowe... chociaż nie miałem czasu, żeby dokładnie sprawdzić... z czego wynika, że są trzysta sześćdziesiąt cztery dni, w które możesz dostawać prezenty nienaurodzinowe.”
„Z pewnością!” – rzekła Alicja.
„A tylko jeden dzień na prezenty urodzinowe. No i widzisz! po prostu cacuszko.”
„Nie rozumiem, co pan chce powiedzieć przez cacuszko” – rzekła Alicja.
Hojdy Bojdy uśmiechnął się pogardliwie. „Pewnie, że nie rozumiesz – aż ci to wytłumaczę. Chciałem przez to powiedzieć: argument po prostu nie do zbicia.”
„Przecież cacuszko nie znaczy argument nie do zbicia!” – zaprotestowała Alicja.
„Jeżeli ja używam jakiegoś słowa – oświadczył Hojdy Bojdy tonem dość pogardliwym – znaczy ono dokładnie to, co ja sobie życzę: ni mniej, ni więcej.”
„Tylko pytanie – odrzekła Alicja – czy pan może nadawać słowom aż tyle rozmaitych znaczeń.”
„Pytanie jest tylko – rzekł Hojdy Bojdy – kto tu decyduje: i koniec.”
Alicja była tym zbyt zaskoczona, by się odezwać, więc po chwili Hojdy Bojdy znów zaczął. „Niektóre z nich są oporne, o tak! szczególnie czasowniki: one są pyszne – przymiotnik pozwoli wszystko ze sobą zrobić – ale nie czasownik! choć ja z każdym sobie poradzę. Nieprzenikliwość! oto moja zasada!”
„Czy mógłby mi pan wytłumaczyć – poprosiła Alicja – co to właściwie znaczy?”
„Teraz mówisz jak rozumna dziewczynka” – rzekł Hojdy Bojdy z wyrazem głębokiego zadowolenia.
„Kiedy mówię: nieprzenikliwość, to znaczy, że już dosyć tego tematu i najlepiej,
żebyś mi wreszcie powiedziała, co chcesz dalej robić, bo myślę, że nie zamierzasz
tu spędzić reszty życia.”
„To bardzo dużo znaczeń jak na jedno słowo!” – zastanowiła się na głos Alicja.
„Jeśli już każę słowu tyle się napracować – rzekł Hojdy Bojdy – zawsze mu osobno dopłacam.”
„O!” – zdziwiła się Alicja, tak skołowana, że nie było jej stać na nic lepszego.
„Żebyś widziała, jak one się do mnie zbiegają w sobotę wieczór – kontynuował Hojdy Bojdy, z powagą zakołysawszy głową z boku na bok – rozumiesz: po wypłatę.” (…)
„O!” - zdziwiła się Alicja, tak skołowana, że nie było jej stać na nic lepszego.
„Żebyś widziała, jak one się do mnie zbiegają w sobotę wieczór - kontynuował Hojdy Bojdy, z powagą zakołysawszy głową z boku na bok - rozumiesz: po wypłatę.” (…)
Lewis Carroll, Po drugiej stronie Lustra, tłum. R. Stiller, Warszawa 1986, str. 170-172.
Zadanie 1
Zadanie przed lekturą tekstu
Czy można słowom nadawać znaczenia inne od powszechnie obowiązujących?
Poprawna odpowiedź
Odpowiedzi będą prawdopodobnie różne – powinny jednak być poparte rzeczowymi argumentami. Uczniowie pewnie zauważą, że nadawanie słowom nowych znaczeń jest powszechne – dzięki temu język żyje, zmienia się, jest w stanie opisywać nowe zjawiska, doświadczenia nowych pokoleń.
Wymaganie ogólne
3. Tworzenie wypowiedzi.Uczeń zyskuje coraz wyraźniejszą świadomość funkcji środków językowych, które służą formułowaniu wypowiedzi; zdobywa wiedzę o różnych odmianach polszczyzny i kształci umiejętność poprawnego wykorzystywania ich w różnych sytuacjach, pogłębia znajomość etyki mowy i etykiety języka; poznaje i tworzy nowe, coraz trudniejsze formy wypowiedzi.
Wymaganie szczegółowe
3.1.5. Mówienie i pisanie. Uczeń uczestniczy w dyskusji, uzasadnia własne zdanie, przyjmuje poglądy innych lub polemizuje z nimi.
Komentarz
Pytanie zachęca do refleksji nad językiem i służy do zainicjowania w klasie krótkiej dyskusji poprzedzającej lekturę. Uczniowie będą się najczęściej odwoływać do własnych doświadczeń językowych.
Po dyskusji nauczyciel powinien głośno odczytać uczniom tekst Prezent nienaurodzinowy.
Zadanie 2
Niech każdy nazwie i zapisze na kartce wrażenia, które wywołuje w nim rozmowa Alicji z Hojdym Bojdym.
Poprawna odpowiedź
Odpowiedzi będą prawdopodobnie różnorodne i nie mogą podlegać ocenie. Niektórym rozmowa bohaterów wyda się inspirująca do przemyśleń, innym śmieszna, nonsensowna itp.
Wymaganie ogólne
2. Analiza i interpretacja tekstów kultury.Uczeń doskonali sprawność analizy i interpretacji tekstów kultury; zyskuje nowe narzędzia, dzięki którym jego lektura jest coraz dojrzalsza, bardziej świadoma i samodzielna; poznaje nowe gatunki i konwencje literackie; wykorzystuje poznane pojęcie w refleksji o literaturze i wartościach; czyta teksty kultury odpowiadające charakterystycznej dla tego wieku wrażliwości – z zakresu literatury młodzieżowej i popularnej; stopniowo zaczyna poznawać dzieła klasyczne ważne dl
Wymaganie szczegółowe
2.1.1. Wstępne rozpoznanie. Uczeń opisuje odczucia, które budzi w nim dzieło.
Komentarz
Zadanie ma otworzyć uczniów na tekst, który jest specyficzny i może wywołać najbardziej skrajne odczucia (niektórzy uczniowie uznają zapewne, że tekst jest głupi i dziecinny), jednak nie będzie tu niepoprawnych odpowiedzi. Ważne, żeby uczniowie nie czuli się zobligowani do udzielania odpowiedzi określonego typu (dlatego zadanie nie może podlegać ocenie).
Odpowiedzi mogą być zapisane na pojedynczych karteczkach samoprzylepnych (jedno słowo lub zdanie na jednej karteczce) – łatwiej będzie wtedy wykonać kolejne zadanie. Karteczki przyklejamy na tablicy, odczytujemy.
Zadanie 3
Uporządkujcie określenia, które pojawiły się na tablicy podczas wykonywania pierwszego ćwiczenia. Pogrupujcie je w dowolne kategorie. Nadajcie utworzonym kategoriom odpowiednie nazwy.
Poprawna odpowiedź
Uczniowie tworzą dowolne kategorie, ale określają zasady, którymi się kierowali – np. głupie, bezsensowne, nielogiczne zaliczą do kategorii „absurd”, a określenia śmieszne, żartobliwe umieszczą w kategorii „humor”. Oczywiście uczniowie mogą utworzyć inne kręgi znaczeniowe.
Wymaganie ogólne
2. Analiza i interpretacja tekstów kultury.Uczeń doskonali sprawność analizy i interpretacji tekstów kultury; zyskuje nowe narzędzia, dzięki którym jego lektura jest coraz dojrzalsza, bardziej świadoma i samodzielna; poznaje nowe gatunki i konwencje literackie; wykorzystuje poznane pojęcie w refleksji o literaturze i wartościach; czyta teksty kultury odpowiadające charakterystycznej dla tego wieku wrażliwości – z zakresu literatury młodzieżowej i popularnej; stopniowo zaczyna poznawać dzieła klasyczne ważne dl
3. Tworzenie wypowiedzi.Uczeń zyskuje coraz wyraźniejszą świadomość funkcji środków językowych, które służą formułowaniu wypowiedzi; zdobywa wiedzę o różnych odmianach polszczyzny i kształci umiejętność poprawnego wykorzystywania ich w różnych sytuacjach, pogłębia znajomość etyki mowy i etykiety języka; poznaje i tworzy nowe, coraz trudniejsze formy wypowiedzi.
Wymaganie szczegółowe
2.1.1. Wstępne rozpoznanie. Uczeń opisuje odczucia, które budzi w nim dzieło.
2.2.4. Analiza. Uczeń wskazuje funkcje użytych w utworze środków stylistycznych z zakresu słownictwa (neologizmów, archaizmów, zdrobnień, zgrubień, metafor), składni (powtórzeń, pytań retorycznych, różnego typu zdań i równoważników), fonetyki (rymu, rytmu, wyrazów dźwiękonaśladowczych).
3.1.5. Mówienie i pisanie. Uczeń uczestniczy w dyskusji, uzasadnia własne zdanie, przyjmuje poglądy innych lub polemizuje z nimi.
Komentarz
Zadanie ma sprowokować uczniów do przejścia na kolejny stopień mówienia o dziele literackim. Uczniowskie kategorie najprawdopodobniej ujawnią cechy tekstu Carrolla. W ten sposób uczniowie „mimochodem” przechodzą od opisywania własnych odczuć do analizy tekstu.
Zadanie 4
a) Kiedy Hojdy Bojdy irytuje się, a kiedy jest zadowolony? W jaki sposób Alicja reaguje na humory swojego rozmówcy? Zapisz w tabeli wynik analizy tekstu.
| sytuacja | reakcja Hojdego Bojdego | reakcja Alicji |
| Alicja myli krawat Hojdego Bojdego z paskiem | irytacja, złość | pokorne przeprosiny |
b) Co mówią zachowania bohaterów o ich charakterach?
Poprawna odpowiedź
Za poprawną uznaje się odpowiedź, w której uczeń pokaże, na czym polega zależność reakcji jednego bohatera od kierunku (tematu) rozmowy i zachowania drugiego bohatera.
Np.
Hojdy Bojdy jest poirytowany, gdy Alicja próbuje z nim dyskutować, polemizować. Zadowolony zaś wtedy, gdy dziewczynka zgadza się z jego opinią albo gdy pyta go, przyznając się do nierozumienia czegoś. Hojdy Bojdy czuje się świetnie, kiedy może bez przeszkód opowiadać o sobie i kiedy wydaje mu się, że ma przewagę. Alicja szybko orientuje się w sytuacji i stara się nie denerwować swojego rozmówcy. Hojdy Bojdy jest napuszony i przemądrzały, popisuje się przed Alicją, jest nadwrażliwy na swoim punkcie. Alicja jest zadziwiona całą sytuacją, ale okazuje się bardzo rozsądna.
Wymaganie ogólne
1. Odbiór wypowiedzi i wykorzystanie zawartych w nich informacji. Uczeń samodzielnie dociera do informacji; rozumie komunikaty o coraz bardziej skomplikowanej organizacj i – werbalne i niewerbalne; podejmuje refleksję nad znaczeniami słów i dąży do ich dokładnego rozumienia; krytycznie ocenia zawartość komunikatów.
2. Analiza i interpretacja tekstów kultury.Uczeń doskonali sprawność analizy i interpretacji tekstów kultury; zyskuje nowe narzędzia, dzięki którym jego lektura jest coraz dojrzalsza, bardziej świadoma i samodzielna; poznaje nowe gatunki i konwencje literackie; wykorzystuje poznane pojęcie w refleksji o literaturze i wartościach; czyta teksty kultury odpowiadające charakterystycznej dla tego wieku wrażliwości – z zakresu literatury młodzieżowej i popularnej; stopniowo zaczyna poznawać dzieła klasyczne ważne dl
3. Tworzenie wypowiedzi.Uczeń zyskuje coraz wyraźniejszą świadomość funkcji środków językowych, które służą formułowaniu wypowiedzi; zdobywa wiedzę o różnych odmianach polszczyzny i kształci umiejętność poprawnego wykorzystywania ich w różnych sytuacjach, pogłębia znajomość etyki mowy i etykiety języka; poznaje i tworzy nowe, coraz trudniejsze formy wypowiedzi.
Wymaganie szczegółowe
1.1.6. Czytanie i słuchanie. Uczeń rozpoznaje wypowiedzi o charakterze emocjonalnym i perswazyjnym.
1.1.7. Czytanie i słuchanie. Uczeń rozpoznaje intencje wypowiedzi (aprobatę, dezaprobatę, negację, prowokację).
2.2.2. Analiza. Uczeń charakteryzuje postać mówiącą w utworze.
Komentarz
Zadanie polega na obserwowaniu reakcji rozmówców w zależności od tego, w jakim kierunku zmierza rozmowa. Bardzo ważne jest przy tym odkrywanie intencji rozmówcy oraz zauważanie, w jaki sposób wypowiedzi charakteryzują tego, kto je wypowiada. Uczniowie powinni zauważyć, jak można w sposób pośredni, czasem wyrafinowany, charakteryzować bohatera.
Zadanie kształci również umiejętność tworzenia prostej notatki - SP III.1.5
Zadanie 5
Wyjaśnij, na czym polegało nieporozumienie związane z użyciem przez Alicję słowa przepraszam. Czego w jej wypowiedzi nie zauważył Hojdy Bojdy?
Poprawna odpowiedź
Alicja użyła słowa przepraszam w formie pytania. W kontekście rozmowy miało ono oznaczać zdumienie, zaskoczenie. Hojdy Bojdy nie zrozumiał intencji dziewczynki, nie dosłyszał intonacji (albo nie chciał jej usłyszeć - jest zbyt skupiony na sobie) –
w jego mniemaniu ona chciała go za coś przeprosić – stąd dosyć absurdalna odpowiedź –„Ja się nie gniewam!”.
Wymaganie ogólne
1. Odbiór wypowiedzi i wykorzystanie zawartych w nich informacji. Uczeń samodzielnie dociera do informacji; rozumie komunikaty o coraz bardziej skomplikowanej organizacj i – werbalne i niewerbalne; podejmuje refleksję nad znaczeniami słów i dąży do ich dokładnego rozumienia; krytycznie ocenia zawartość komunikatów.
Wymaganie szczegółowe
1.1.1. Czytanie i słuchanie. Uczeń odbiera komunikaty pisane, mówione, w tym nadawane za pomocą środków audiowizualnych – rozróżnia informacje przekazane werbalnie oraz zawarte w dźwięku i obrazie.
1.1.7. Czytanie i słuchanie. Uczeń rozpoznaje intencje wypowiedzi (aprobatę, dezaprobatę, negację, prowokację).
Komentarz
To zadanie uświadamia, jak ważne jest w komunikowaniu się rozumienie intencji rozmówcy. Warto zwrócić uczniom uwagę na rolę intonacji w wypowiedzi – to często ona informuje o intencjach, a nie słowa. Te same słowa wypowiedziane w różny sposób niosą czasami skrajnie odmiennne komunikaty. Uczniowie mogą podać swoje przykłady i przez chwilę pobawić się w głośne wypowiadanie prostych komunikatów na różne sposoby (zwykłe „lubię cię” może stać się obraźliwe, gdy je odpowiednio wypowiemy, a „nienawidzę cię” może zabrzmieć pieszczotliwie…)
Zadanie 6
Wskaż sformułowania, za pomocą których Alicja mogłaby jasno wyrazić swoje intencje i dzięki temu uniknąć nieporozumienia.
• Czy mógłby mi pan wyjaśnić, co to znaczy prezent: nienaurodzinowy?
• Przepraszam pana najmocniej.
• Nie bardzo rozumiem pańskie określenie.
• Proszę wyjaśnić, co pan ma na myśli.
• Proszę pana o wybaczenie.
• Proszę?
Poprawna odpowiedź
• Czy mógłby mi pan wyjaśnić, co to znaczy: prezent nienaurodzinowy?
• Nie bardzo rozumiem pańskie określenie.
• Proszę wyjaśnić, co pan ma na myśli.
Wymaganie ogólne
3. Tworzenie wypowiedzi.Uczeń zyskuje coraz wyraźniejszą świadomość funkcji środków językowych, które służą formułowaniu wypowiedzi; zdobywa wiedzę o różnych odmianach polszczyzny i kształci umiejętność poprawnego wykorzystywania ich w różnych sytuacjach, pogłębia znajomość etyki mowy i etykiety języka; poznaje i tworzy nowe, coraz trudniejsze formy wypowiedzi.
Wymaganie szczegółowe
3.2.3. Świadomość językowa. Uczeń tworząc wypowiedzi, dąży do precyzyjnego wysławiania się/ świadomie dobiera synonimy i antonimy dla wyrażenia zamierzonych treści.
Komentarz
Zadanie kontynuuje kwestię rozumienia intencji wypowiedzi. Tym razem uczeń nie poprzestaje na obserwacji – sam próbuje tworzyć takie komunikaty, których intencja jest wyrażona jasno i precyzyjnie.
Zadanie 7
Wypisz ze słownika definicję słów cacuszko i nieprzenikliwość i zastanów się, czy
w jakiś sposób odpowiadają sensowi wyrażeń argument nie do zbicia i koniec tego tematu? Sformułuj wniosek.
Poprawna odpowiedź
Dobrze, jeśli uczeń dostrzega związek znaczeniowy pomiędzy znanym powszechnie sensem wyrazów cacuszko i nieprzenikliwość a znaczeniem przypisywanym tym wyrazom przez bohatera. Jednak jeżeli żadnego podobieństwa nie widzi i potrafi swoje zdanie przekonująco uzasadnić, to taką odpowiedź również musimy uznać za rzeczową.
Na przykład:
Cacuszko
1. rzecz dająca właścicielowi satysfakcję z jej posiadania;
2. coś nowego, nieużywanego;
3. coś, co zostało dobrze wykonane
Wniosek: Argument nie do zbicia to taki argument, który został dobrze skonstruowany, czyli wykonany. Może też dawać temu, kto go skonstruował, satysfakcję. Można więc dopatrzeć się sensu w określeniu użytym przez Hojdego Bojdego.
Albo:
Argument nie jest rzeczą (cacuszkiem zaś nazywamy jakiś przedmiot) – nie da się więc odnieść znaczenia tego słowa do wyrazu cacuszko, którego używa Hojdy Bojdy. Jego skojarzenie jest najzupełniej przypadkowe i bezsensowne.
Nieprzenikliwość
1. nieumiejętność dostrzeżenia czegoś, wyczucia, zorientowania się w czymś;
2. właściwość rzeczy, przez które nic nie przenika
Wniosek: Nieprzenikliwość to koniec przenikania. Koniec tego tematu oznacza koniec rozmowy, koniec wymiany (przenikania) myśli.
Wymaganie ogólne
1. Odbiór wypowiedzi i wykorzystanie zawartych w nich informacji. Uczeń samodzielnie dociera do informacji; rozumie komunikaty o coraz bardziej skomplikowanej organizacj i – werbalne i niewerbalne; podejmuje refleksję nad znaczeniami słów i dąży do ich dokładnego rozumienia; krytycznie ocenia zawartość komunikatów.
2. Analiza i interpretacja tekstów kultury.Uczeń doskonali sprawność analizy i interpretacji tekstów kultury; zyskuje nowe narzędzia, dzięki którym jego lektura jest coraz dojrzalsza, bardziej świadoma i samodzielna; poznaje nowe gatunki i konwencje literackie; wykorzystuje poznane pojęcie w refleksji o literaturze i wartościach; czyta teksty kultury odpowiadające charakterystycznej dla tego wieku wrażliwości – z zakresu literatury młodzieżowej i popularnej; stopniowo zaczyna poznawać dzieła klasyczne ważne dl
Wymaganie szczegółowe
1.2.3. Samokształcenie i docieranie do informacji. Uczeń korzysta ze słownika: języka polskiego, poprawnej polszczyzny, frazeologicznego, wyrazów obcych, synonimów i antonimów oraz szkolnego słownika terminów literackich – w formie książkowej i elektronicznej.
2.2.4. Analiza. Uczeń wskazuje funkcje użytych w utworze środków stylistycznych z zakresu słownictwa (neologizmów, archaizmów, zdrobnień, zgrubień, metafor), składni (powtórzeń, pytań retorycznych, różnego typu zdań i równoważników), fonetyki (rymu, rytmu, wyrazów dźwiękonaśladowczych).
Komentarz
Ćwiczenie zachęca uczniów do refleksji na temat znaczenia wyrazów. Słowa użyte przez bohatera w określonym kontekście wydają się na pozór bezsensowne, ale po wnikliwej analizie ich sensów okazuje się, że jednak istnieje związek znaczeniowy pomiędzy wyrazami na pozór niemającymi ze sobą nic wspólnego. Zadanie jest trudne, dlatego nauczyciel powinien obserwować działania uczniów i w razie potrzeby służyć im pomocą. Uczniowie mogą związku znaczeniowego nie dostrzec – istotne jest to, aby próbowali słowa analizować, zastanawiać się nad ich sensem.
Zadanie 8
Wyjaśnij, co w kontekście całej wypowiedzi Hojdego Bojdego może oznaczać jego stwierdzenie, że czasowniki są pyszne.
Poprawna odpowiedź
Uczeń dostrzega niuanse znaczeniowe słowa „pyszny” w kontekście całej wypowiedzi bohatera.
Np. W kontekście całego wywodu Hojdego Bojdego może to oznaczać trudność w nadawaniu czasownikom dowolnych znaczeń, czasowniki byłyby „mniej elastyczne”, mniej skłonne do formowania od innych części mowy. „Pyszny” w sensie dumny, ale też smakowity (przecież Hojdy Bojdy lubi bawić się słowami – z czasownikami ta zabawa byłaby trudniejsza, ale bardziej ekscytująca).
Wymaganie ogólne
1. Odbiór wypowiedzi i wykorzystanie zawartych w nich informacji. Uczeń samodzielnie dociera do informacji; rozumie komunikaty o coraz bardziej skomplikowanej organizacj i – werbalne i niewerbalne; podejmuje refleksję nad znaczeniami słów i dąży do ich dokładnego rozumienia; krytycznie ocenia zawartość komunikatów.
2. Analiza i interpretacja tekstów kultury.Uczeń doskonali sprawność analizy i interpretacji tekstów kultury; zyskuje nowe narzędzia, dzięki którym jego lektura jest coraz dojrzalsza, bardziej świadoma i samodzielna; poznaje nowe gatunki i konwencje literackie; wykorzystuje poznane pojęcie w refleksji o literaturze i wartościach; czyta teksty kultury odpowiadające charakterystycznej dla tego wieku wrażliwości – z zakresu literatury młodzieżowej i popularnej; stopniowo zaczyna poznawać dzieła klasyczne ważne dl
Wymaganie szczegółowe
1.3.2. Świadomość językowa. Uczeń rozpoznaje wyrazy wieloznaczne i rozumie ich znaczenia w tekście.
2.3.1. Interpretacja. Uczeń przedstawia propozycję odczytania konkretnego tekstu kultury i uzasadnia ją.
Komentarz
Kolejne zadanie mające skłonić uczniów do zastanowienia się nad znaczeniami słów. Uczniowie powinni zorientować się, że słowo „pyszny” jest wieloznaczne i że w zamieszczonym tekście można je odczytywać na dwa sposoby – każde odczytanie jest uprawnione.
Zadanie 9
Czy uważacie, że można istniejącym słowom nadawać dowolne znaczenia?
Poprawna odpowiedź
Dopuszczalne są różne odpowiedzi, ich jakość zależałaby od uzasadnienia. Nie jest istotne, jakiego rozstrzygnięcia uczeń dokona – ocenie podlega logiczne, przekonujące uzasadnienie.
Np.
Myślę, że w kręgu bliskich znajomych, rodziny takie zabawy językowe są możliwe i nie wpłynęłyby negatywnie na jakość komunikacji. Można stworzyć własny, tajemny język niezrozumiały przez osoby „z zewnątrz” – byłby to rodzaj zabawy, a także coś, co może pogłębiać więzy (ma się własny prywatny sposób porozumiewania się).
lub
Nadawanie nowych znaczeń słowom uniemożliwiłoby zupełnie komunikację międzyludzką. Często ta komunikacja bywa zaburzona, bo niewłaściwie interpretujemy znaczenie komunikatów, niewłaściwie odczytujemy intencje. „Anarchia językowa” doprowadziłaby do zupełnego chaosu,
a nawet do katastrofy.
Wymaganie ogólne
3. Tworzenie wypowiedzi.Uczeń zyskuje coraz wyraźniejszą świadomość funkcji środków językowych, które służą formułowaniu wypowiedzi; zdobywa wiedzę o różnych odmianach polszczyzny i kształci umiejętność poprawnego wykorzystywania ich w różnych sytuacjach, pogłębia znajomość etyki mowy i etykiety języka; poznaje i tworzy nowe, coraz trudniejsze formy wypowiedzi.
Wymaganie szczegółowe
3.1.5. Mówienie i pisanie. Uczeń uczestniczy w dyskusji, uzasadnia własne zdanie, przyjmuje poglądy innych lub polemizuje z nimi.
Komentarz
Pytanie jest pretekstem do przeprowadzenia krótkiej dyskusji kończącej lekcję. Zadanie zachęca do świadomego, refleksyjnego przyjrzenia się językowi. Uczniowie mogą odwołać się do własnych doświadczeń językowych oraz przykładów zaczerpniętych z tekstów kultury (np. literatury, filmu, reklamy).
Zadanie 10
Część II
Zostań pogromcą niepokornych czasowników!
a) Ułóż zdania zawierające wymienione niżej czasowniki. Nie zmieniaj ich formy gramatycznej.
zwiną, zwinął, wyją, wyjął
b) Czasowniki z poprzedniego ćwiczenia różnią się tylko jedną literą. Wyjaśnij,
co ta litera zmienia w ich formie gramatycznej i w ich znaczeniu.
Poprawna odpowiedź
a) Uczeń tworzy poprawne gramatycznie zdania.
Np.
Żeglarze zwiną żagle przed nadejściem burzy.
Żeglarz zwinął żagle na widok czarnych chmur.
Te dzieciaki wyją jak opętane.
Wyjął z kieszeni banknot i zapłacił za stłuczoną szybę.
b) Czasownik zwiną informuje o czasie przyszłym i 3. osobie liczby mnogiej (jacyś oni lub one coś zrobią). Zwinął – ten czasownik oznacza 3. osobę liczby pojedynczej rodzaju męskiego czasu przeszłego (on coś zrobił). W przypadku wyją i wyjął różnica dotyczy nie tylko form tego samego czasownika, mamy tu do czynienia z czasownikami oznaczającymi dwie różne czynności – wyć i wyjąć. Wyją oznacza 3. osobę liczby mnogiej czasu teraźniejszego, a wyjął – 3. osobę liczby pojedynczej rodzaju męskiego w czasie przeszłym. Jedna litera w zapisie decyduje więc o zmianie formy gramatycznej i nadaniu wyrazowi zupełnie innego znaczenia.
Wymaganie ogólne
1. Odbiór wypowiedzi i wykorzystanie zawartych w nich informacji. Uczeń samodzielnie dociera do informacji; rozumie komunikaty o coraz bardziej skomplikowanej organizacj i – werbalne i niewerbalne; podejmuje refleksję nad znaczeniami słów i dąży do ich dokładnego rozumienia; krytycznie ocenia zawartość komunikatów.
3. Tworzenie wypowiedzi.Uczeń zyskuje coraz wyraźniejszą świadomość funkcji środków językowych, które służą formułowaniu wypowiedzi; zdobywa wiedzę o różnych odmianach polszczyzny i kształci umiejętność poprawnego wykorzystywania ich w różnych sytuacjach, pogłębia znajomość etyki mowy i etykiety języka; poznaje i tworzy nowe, coraz trudniejsze formy wypowiedzi.
Wymaganie szczegółowe
1.3.8. Świadomość językowa. Uczeń odróżnia czasowniki dokonane i niedokonane.
3.2.10. Świadomość językowa. Uczeń stosuje poprawne formy odmiany rzeczowników, czasowników (w tym imiesłowów), przymiotników, liczebników i zaimków/ stosuje poprawne formy wyrazów w związkach składniowych (zgody i rządu).
Komentarz
a) Uczniowie w praktyce sprawdzają swoją umiejętność poprawnego używania czasowników sprawiających zwykle problemy. Zdania, które ułożą, powinny być poprawne gramatycznie i tak sformułowane, aby widoczne było, czy uczeń rozumie niuanse znaczeniowe wynikające z użycia takiej, a nie innej formy. Niech uczniowie przeczytają na głos utworzone zdania – rolą nauczyciela będzie zwrócić ich uwagę na artykulację czasowników – błędy popełniamy często w wymowie, błędny zapis jest potem tego prostą konsekwencją.
b) To zadanie sprawdza, czy rzeczywiście uczniowie rozumieją, w jaki sposób forma czasownika jest związana z jego znaczeniem. To „wyższe piętro” świadomości językowej. Poprzednie ćwiczenie sprawdza intuicję językową, dopiero podpunkt b) odwołuje się do rzeczywistej świadomości językowej.
Zadanie sprawdza ponadto umiejetnosci ze szkoły podstawowej - I.3.4. Uczeń rozpoznaje w tekście formy przypadków, liczb, osób, czasów i rodzajów gramatycznych – rozumie ich funkcje w wypowiedzi; III.2.3. Uczeń stosuje poprawne formy gramatyczne wyrazów odmiennych;
Zadanie 11
Podkreśl w poniższych zdaniach poprawne formy czasownika.
Złodziej z łupem w rękach znikł/zniknął w mroku nocy.
Krzykła/krzyknęła tak głośno, że ściany się zatrzęsły.
Biedaczek mókł/moknął na deszczu, czekając na ukochaną.
Zwichła/zwichnęła sobie nogę, skoczywszy z wysokiego parkanu.
Krzak bzu kwitł/kwitnął jak szalony przez cały maj.
Jureczku, wytłumacz mi, dlaczego kopłeś/kopnąłeś kolegę.
Poprawna odpowiedź
znikł/zniknął, krzykła/krzyknęła, mókł/moknął, zwichła/zwichnęła, kwitł/kwitnął, kopłeś/kopnąłeś
Wymaganie ogólne
3. Tworzenie wypowiedzi.Uczeń zyskuje coraz wyraźniejszą świadomość funkcji środków językowych, które służą formułowaniu wypowiedzi; zdobywa wiedzę o różnych odmianach polszczyzny i kształci umiejętność poprawnego wykorzystywania ich w różnych sytuacjach, pogłębia znajomość etyki mowy i etykiety języka; poznaje i tworzy nowe, coraz trudniejsze formy wypowiedzi.
Wymaganie szczegółowe
3.2.10. Świadomość językowa. Uczeń stosuje poprawne formy odmiany rzeczowników, czasowników (w tym imiesłowów), przymiotników, liczebników i zaimków/ stosuje poprawne formy wyrazów w związkach składniowych (zgody i rządu).
Komentarz
Trudne zadanie, zwłaszcza że właściwie nie ma reguły, która jasno określałaby, które czasowniki tworzą jedną poprawną czasu przeszłego, a które formy alternatywne. Dużą rolę w poprawnym stosowaniu tych form odgrywa intuicja językowa, oczytanie, ale niestety, aby być absolutnie pewnym, trzeba czasami zajrzeć do słownika.
Zadanie 12
Zapisz kilka innych czasowników mających w czasie przeszłym dwie poprawne formy. Zwróć uwagę na to, czy alternatywne formy występują we wszystkich osobach i rodzajach. Sformułuj wniosek.
Poprawna odpowiedź
Np.
mókł/moknął, gasł/gasnął (ale tylko gasła), schłem/schnąłem (sechł/schnął), zwiądł/zwiędnął, ukląkł/uklęknął
Podwójne formy najczęściej występują w rodzaju męskim, ale niestety nie zawsze (znikła/zniknęła, wybuchła/wybuchnęła). Nie ma zasady, w razie wątpliwości należy każdorazowo zaglądać do słownika…
Wymaganie ogólne
3. Tworzenie wypowiedzi.Uczeń zyskuje coraz wyraźniejszą świadomość funkcji środków językowych, które służą formułowaniu wypowiedzi; zdobywa wiedzę o różnych odmianach polszczyzny i kształci umiejętność poprawnego wykorzystywania ich w różnych sytuacjach, pogłębia znajomość etyki mowy i etykiety języka; poznaje i tworzy nowe, coraz trudniejsze formy wypowiedzi.
Wymaganie szczegółowe
3.2.10. Świadomość językowa. Uczeń stosuje poprawne formy odmiany rzeczowników, czasowników (w tym imiesłowów), przymiotników, liczebników i zaimków/ stosuje poprawne formy wyrazów w związkach składniowych (zgody i rządu).
Komentarz
Ćwiczenie jest kontynuacją poprzedniego i powinno uświadomić uczniom, że istnieją takie kłopotliwe czasowniki
i że umiejętne korzystanie z odpowiedniego słownika jest czasem niezbędne.
Zadanie 13
Uzupełnij dobre rady czasownikami z ramki – w odpowiednim trybie.
|
kazać, gwizdać, skakać, połamać, głaskać, mlaskać, łapać |
Jeśli się z kimś umówisz, nie ………….. na siebie czekać.
……………. dzień, czyli ciesz się każdą chwilą.
Nie ………………….. kota pod włos.
………………… na problemy – kiedyś się skończą.
………………… wysoko i daleko, ale nie …………………….. sobie nóg.
Jak powiada babcia – nie …………………… przy jedzeniu.
Poprawna odpowiedź
każ, łap, głaszcz, gwiżdż, skacz, połam, mlaszcz
Wymaganie ogólne
1. Odbiór wypowiedzi i wykorzystanie zawartych w nich informacji. Uczeń samodzielnie dociera do informacji; rozumie komunikaty o coraz bardziej skomplikowanej organizacj i – werbalne i niewerbalne; podejmuje refleksję nad znaczeniami słów i dąży do ich dokładnego rozumienia; krytycznie ocenia zawartość komunikatów.
3. Tworzenie wypowiedzi.Uczeń zyskuje coraz wyraźniejszą świadomość funkcji środków językowych, które służą formułowaniu wypowiedzi; zdobywa wiedzę o różnych odmianach polszczyzny i kształci umiejętność poprawnego wykorzystywania ich w różnych sytuacjach, pogłębia znajomość etyki mowy i etykiety języka; poznaje i tworzy nowe, coraz trudniejsze formy wypowiedzi.
Wymaganie szczegółowe
1.3.8. Świadomość językowa. Uczeń odróżnia czasowniki dokonane i niedokonane.
3.2.10. Świadomość językowa. Uczeń stosuje poprawne formy odmiany rzeczowników, czasowników (w tym imiesłowów), przymiotników, liczebników i zaimków/ stosuje poprawne formy wyrazów w związkach składniowych (zgody i rządu).
Komentarz
Kolejne ćwiczenie kształtujące świadomość językową, tym razem dotyczącą stosowania trybu rozkazującego. Wybrano takie czasowniki, które często są używane niepoprawnie.
Zadanie 14
Ułóż kilka porad z czasownikami podanymi w ramce. Użyj trybu rozkazującego.
| szeptać, karać, piec, kopać, pójść, włączać, lubić, spiąć, ściąć, strzyc, spojrzeć, chcieć |
Poprawna odpowiedź
W zdaniach powinny się pojawić właściwe formy czasowników w trybie rozkazującym. Np. szepcz, karz, piecz, kop, pójdź, włączaj, lub, zepnij, zetnij, strzyż, spójrz/spojrzyj, chciej lub: szepczcie, karzcie itd.
Wymaganie ogólne
1. Odbiór wypowiedzi i wykorzystanie zawartych w nich informacji. Uczeń samodzielnie dociera do informacji; rozumie komunikaty o coraz bardziej skomplikowanej organizacj i – werbalne i niewerbalne; podejmuje refleksję nad znaczeniami słów i dąży do ich dokładnego rozumienia; krytycznie ocenia zawartość komunikatów.
3. Tworzenie wypowiedzi.Uczeń zyskuje coraz wyraźniejszą świadomość funkcji środków językowych, które służą formułowaniu wypowiedzi; zdobywa wiedzę o różnych odmianach polszczyzny i kształci umiejętność poprawnego wykorzystywania ich w różnych sytuacjach, pogłębia znajomość etyki mowy i etykiety języka; poznaje i tworzy nowe, coraz trudniejsze formy wypowiedzi.
Wymaganie szczegółowe
1.3.8. Świadomość językowa. Uczeń odróżnia czasowniki dokonane i niedokonane.
3.2.10. Świadomość językowa. Uczeń stosuje poprawne formy odmiany rzeczowników, czasowników (w tym imiesłowów), przymiotników, liczebników i zaimków/ stosuje poprawne formy wyrazów w związkach składniowych (zgody i rządu).
Komentarz
Kontynuacja poprzedniego ćwiczenia. Tym razem uczniowie sami układają zdania – mogą, a nawet powinny one być dowcipne, tak aby ćwiczenie poprawnych form czasowników mogło być też grą, zabawą. Można podzielić uczniów na grupy – jedna dla drugiej układałby zdania z luką.
Zadanie 15
Błędne użycie imiesłowów przysłówkowych może ośmieszyć autora wypowiedzi i doprowadzić do nieporozumień.
a) Wskaż hasła szkolnej kampanii wyborczej zawierające błędy.
b) Wyjaśnij, na czym polegają te błędy.
c) Popraw błędy.
Poprawna odpowiedź
Na trzech plakatach są błędy. Uczeń powinien je poprawić i wyjaśnić, na czym błąd polega.
1. Głosując na Anię, Twoje życie szkolne stanie się lżejsze.
Błąd w haśle polega na tym, że wypowiedzenie dwie części wypowiedzenia odnoszą się do dwóch różnych podmiotów.
Poprawnie: Jeśli zagłosujesz na Anię, Twoje życie szkolne stanie się lżejsze. Lub: Głosując na Anię, będziesz miał lżejsze życie w szkole.
2. Wybierawszy Bartka, zyskasz najlepszego w dziejach szkoły przewodniczącego.
Błąd polega na utworzeniu niewłaściwej formy imiesłowu przysłówkowego uprzedniego. Takie imiesłowy można je tworzyć jedynie od czasowników dokonanych, bo oznaczają czynność wcześniejszą, zakończoną.
Poprawnie: Wybrawszy Bartka, zyskasz najlepszego w dziejach szkoły przewodniczącego. Lub: Jeśli wybierzesz Bartka, zyskasz najlepszego w dziejach szkoły przewodniczącego.
3. Idąc na wybory, znikną nasze szkolne spory!
Błąd analogiczny jak w haśle pierwszym.
Poprawnie: Jeśli pójdziemy na wybory, znikną nasze szkolne spory! Idąc na wybory, likwidujesz szkolne spory!
Wymaganie ogólne
3. Tworzenie wypowiedzi.Uczeń zyskuje coraz wyraźniejszą świadomość funkcji środków językowych, które służą formułowaniu wypowiedzi; zdobywa wiedzę o różnych odmianach polszczyzny i kształci umiejętność poprawnego wykorzystywania ich w różnych sytuacjach, pogłębia znajomość etyki mowy i etykiety języka; poznaje i tworzy nowe, coraz trudniejsze formy wypowiedzi.
Wymaganie szczegółowe
3.2.7. Świadomość językowa. Uczeń przekształca części zdania pojedynczego w zdania podrzędne i odwrotnie, przekształca konstrukcje strony czynnej w konstrukcje strony biernej i odwrotnie, zamienia formy osobowe czasownika na imiesłowy i odwrotnie – ze świadomością ich funkcji i odpowiednio do celu całej wypowiedzi/ zamienia mowę niezależną na zależną.
3.2.10. Świadomość językowa. Uczeń stosuje poprawne formy odmiany rzeczowników, czasowników (w tym imiesłowów), przymiotników, liczebników i zaimków/ stosuje poprawne formy wyrazów w związkach składniowych (zgody i rządu).
Komentarz
Ostatnie zadanie kształci umiejętność poprawnego stosowania imiesłowów przysłówkowych. Warto z uczniami przedyskutować stylistyczną stronę haseł – zdecydować, które najlepiej brzmią, wpadają w ucho, zapadają w pamięć.
Na koniec uczniowie mogą, wykorzystując imiesłowy, wymyślać własne rymowane i żartobliwe hasła wyborcze.
Zadanie 16
Ułóż błyskotliwe hasło przestrzegające przed błędnym użyciem imiesłowów przysłówkowych. Hasło powinno zawierać imiesłów przysłówkowy.
Poprawna odpowiedź
Np.
Używając imiesłowu w zdaniu o dwóch podmiotach, możesz znaleźć się w kłopotach!
Wymaganie ogólne
3. Tworzenie wypowiedzi.Uczeń zyskuje coraz wyraźniejszą świadomość funkcji środków językowych, które służą formułowaniu wypowiedzi; zdobywa wiedzę o różnych odmianach polszczyzny i kształci umiejętność poprawnego wykorzystywania ich w różnych sytuacjach, pogłębia znajomość etyki mowy i etykiety języka; poznaje i tworzy nowe, coraz trudniejsze formy wypowiedzi.
Wymaganie szczegółowe
3.2.10. Świadomość językowa. Uczeń stosuje poprawne formy odmiany rzeczowników, czasowników (w tym imiesłowów), przymiotników, liczebników i zaimków/ stosuje poprawne formy wyrazów w związkach składniowych (zgody i rządu).
Komentarz
Ostatnie zadanie ma charakter twórczej zabawy (indywidualnej lub zespołowej). Może być konkursem z nagrodami. Ćwiczenie utrwala umiejętność poprawnego i sprawnego stosowania imiesłowów przysłówkowych.
Utwór jest chroniony prawem autorskim. Zasady i warunki korzystania z niego określa Regulamin Serwisu Bazy Dobrych Praktyk.
"Masz uwagi do treści? Uważasz, że zawiera błąd? Napisz na bnd@ibe.edu.pl
