Halina Poświatowska - "Margerytki albo cykl biologiczny"

Poprawna odpowiedź

Uczniowie  proponują np.:
•    powtarzanie czegoś
•    cykl to np.: i tu uczniowie mogą podać przykłady cyklicznych przemian w przyrodzie i kosmosie;
•    proces, który się składa z iluś elementów
•    np. rok

Wymaganie ogólne

2. Analiza i interpretacja tekstów kultury. Uczeń stosuje w analizie podstawowe pojęcia z zakresu poetyki w interpretacji tekstu wykorzystuje wiedzę o kontekstach, w jakich może być on odczytywany poznaje niezbędne dla lektury fakty z historii literatury i innych dziedzin humanistyki odczytuje rozmaite sensy dzieła dokonuje interpretacji porównawczej.
3. Tworzenie wypowiedzi. Uczeń buduje wypowiedzi o wyższym stopniu złożoności stosuje w nich podstawowe zasady logiki i retoryki ma świadomość własnej kompetencji językowej.

Wymaganie szczegółowe

Komentarz

Jest to pierwsza faza modelu synektycznego, w którym  chodzi o zarysowanie sytuacji. W tym wypadku nauczyciel dba o to, by uczniowie rozumieli poszczególne elementy tytułu wiersza, który będą czytać. Słowo cykl znają z różnych przedmiotów i z życia pozaszkolnego, chodzi o to, by uświadomili sobie jego znaczenie w procesie przywoływania synonimów, sytuacji, przykładów lub określania definicyjnego. Celem tego ćwiczenia jest spowodowanie otwarcia uczniów na problem.
Uczniowie mogą w pierwszej chwili być zaskoczeni.  Mają prawo do podawania przykładów i prób definiowania, mogą też podawać pojedyncze słowa jako zamienniki. Wymieniają swoje propozycje tak długo, aż zabraknie im pomysłów. Rola nauczyciela polega na uważnym słuchaniu odpowiedzi, notowaniu na tablicy wszystkich lub szczególnie ciekawych, które będą mogły być wykorzystane przy interpretacji wiersza. Warto przygotować dużą tablicę lub zapisywać odpowiedzi na kolejnych kartach flamastrem i następnie rozwiesić karty w klasie.

Słowa kluczowe

Poprawna odpowiedź

Uczniowie proponują np.:
•    Cykl to jest powtarzanie i  roślina też powtarza co roku swoją wegetację;
•    Cykl jako proces – roślina wychodzi z ziemi, rośnie i w zależności od tego jaka jest rośliną żyje dłużej lub krócej; są rośliny, które powtarzają swoją wegetację w określonych odstępach czasu; cyklicznie np. zakwitają, rozwijają się, następnie przekwitają.

Wymaganie ogólne

1. Odbiór wypowiedzi i wykorzystanie zawartych w nich informacji. Uczeń rozumie teksty o skomplikowanej budowie dostrzega sensy zawarte w strukturze głębokiej tekstu rozpoznaje funkcje tekstu i środki językowe służące ich realizacji ma świadomość kryteriów poprawności językowej.
3. Tworzenie wypowiedzi. Uczeń buduje wypowiedzi o wyższym stopniu złożoności stosuje w nich podstawowe zasady logiki i retoryki ma świadomość własnej kompetencji językowej.

Wymaganie szczegółowe

Komentarz

Jest to druga faza modelu synektycznego polegająca na budowaniu  analogii bezpośrednich. Po określeniu istoty cyklu poszukiwanie analogii między cyklem a  rośliną ma doprowadzić do uświadomienia, że roślina podlega określonemu cyklowi wegetacyjnemu.
Uczniowie mają prawo do wskazywania bardzo różnych analogii, ćwiczenie mobilizuje logiczne myślenie, ale także myślenie metaforami. Polecenia nauczyciela kierują uwagę w stronę tytułu, którego uczniowie jeszcze nie znają.

Słowa kluczowe

Poprawna odpowiedź

Uczniowie: np. kwiat,  kwiatki, rośliny, rumianek, margerytki.

Wymaganie ogólne

1. Odbiór wypowiedzi i wykorzystanie zawartych w nich informacji. Uczeń rozumie teksty o skomplikowanej budowie dostrzega sensy zawarte w strukturze głębokiej tekstu rozpoznaje funkcje tekstu i środki językowe służące ich realizacji ma świadomość kryteriów poprawności językowej.

Wymaganie szczegółowe

Komentarz

Jest to ćwiczenie dodatkowe, wizualizujące przedmiot, którego nazwa znajdzie się w tytule wiersza.

Słowa kluczowe

Poprawna odpowiedź

Uczniowie kojarzą np.: kwiat, rośnie, delikatność, świeżość, wiosna, lato, imię Margaret, Małgorzatka, śmierć...

Wymaganie ogólne

1. Odbiór wypowiedzi i wykorzystanie zawartych w nich informacji. Uczeń rozumie teksty o skomplikowanej budowie dostrzega sensy zawarte w strukturze głębokiej tekstu rozpoznaje funkcje tekstu i środki językowe służące ich realizacji ma świadomość kryteriów poprawności językowej.

Wymaganie szczegółowe

Komentarz

Jest to kontynuacja ćwiczeń przygotowujących do zrozumienia i odbioru tytułu oraz sensu całego utworu. Jednoczenie przygotowanie do kolejnej fazy ćwiczeń synektycznych -  tworzenia analogii osobistych.

Słowa kluczowe

Poprawna odpowiedź

Uczniowie mówią np.
•    to bardzo miłe uczucie przebijać ziemię i z niej wychodzić jako mała łodyżka, cieszę się kiedy ludzie mnie pielęgnują…
•    nie lubię, gdy mnie depczą ludzie, nie lubię być dotykana i zrywana, boję się bólu zadawanego przez ludzi; smucę się, bo moje życie jest krótkie,
•    nie lubię jak na mnie pada deszcz, ale też nie lubię gorącego słońca,  boję się więdnięcia, ale mam nadzieję na ponowne kwitnięcie...

Wymaganie ogólne

1. Odbiór wypowiedzi i wykorzystanie zawartych w nich informacji. Uczeń rozumie teksty o skomplikowanej budowie dostrzega sensy zawarte w strukturze głębokiej tekstu rozpoznaje funkcje tekstu i środki językowe służące ich realizacji ma świadomość kryteriów poprawności językowej.

Wymaganie szczegółowe

Komentarz

Zaprojektowanie odpowiedzi jest bardzo trudne. Uczniowie mogą przedstawiać różne odczucia, od takich które wyrażają radość i optymizm, po uczucia smutku, że przemijam i więdnę. Nauczyciel powinien tak stymulować odpowiedzi, by uczucia margerytki pokazały emocje od jej wschodzenia, przez  fazę pączkowania, rozrostu, zrywania, przekwitania i wyrzucania, dobrze by odczucia dotyczyły też fazy zimowania w glebie i ponownego wschodzenia.
Uczniowie otwierają się na przedmiot, o którym za chwilę będą czytać wiersz,  choć jeszcze o tym nie wiedzą.  Nauczyciel notuje uczniowskie wypowiedzi, by po przeczytaniu  utworu do nich wrócić.

Słowa kluczowe

Poprawna odpowiedź

Uczniowie np.:
Ból i radość (radosny ból)
Śmierć i życie (śmiertelne życie)
Rozkwitanie i więdnięcie ( więdnące rozkwitanie)…..

Wymaganie ogólne

1. Odbiór wypowiedzi i wykorzystanie zawartych w nich informacji. Uczeń rozumie teksty o skomplikowanej budowie dostrzega sensy zawarte w strukturze głębokiej tekstu rozpoznaje funkcje tekstu i środki językowe służące ich realizacji ma świadomość kryteriów poprawności językowej.

Wymaganie szczegółowe

2.3.1 Interpretacja. Uczeń wykorzystuje w interpretacji elementy znaczące dla odczytania sensu utworu (np. słowa-klucze, wyznaczniki kompozycji)

Komentarz

Celem podstawowym tego ćwiczenia jest zbudowanie atrakcyjnej hipotezy interpretacyjnej. Uczniowie prowadzeni przez nauczyciela budowali analogie osobiste, dotyczące „bycia margerytką”, bo utwór zestawia doświadczenie  człowieka i kwiatu. Wybór par wyrazów jest okazją do dyskusji miedzy uczniami, którzy mogą się spierać, jakie określenia wybrać. Ten spór powinien być przez nauczyciela zaakceptowany, bo uczniowie powinni wyjaśniać dlaczego wybierają takie, a nie inne pary wyrazów. Lektura wiersza uświadamia im cel poprzednich ćwiczeń. Uczniowie w sposób naturalny budują hipotezy interpretacyjne.
Ponadto dowiadują się, że utworzyli szczególny typ metafory, a mianowicie oksymoron. Uzyskują świadomość, na czym polega budowanie takiej metafory, łatwiej im będzie w różnych tekstach je rozpoznawać i określać ich funkcję.  

Słowa kluczowe

Poprawna odpowiedź

Uczniowie  np.:
Radosny ból – wiersz początkowo przedstawia radosny proces rozkwitania, dojrzewania, poznawania świata, co jest radością i nagle w ostatniej części pokazuje bolesne odrzucenie, śmierć, więdnięcie, starość , a więc ból...

Wymaganie ogólne

2. Analiza i interpretacja tekstów kultury. Uczeń stosuje w analizie podstawowe pojęcia z zakresu poetyki w interpretacji tekstu wykorzystuje wiedzę o kontekstach, w jakich może być on odczytywany poznaje niezbędne dla lektury fakty z historii literatury i innych dziedzin humanistyki odczytuje rozmaite sensy dzieła dokonuje interpretacji porównawczej.

Wymaganie szczegółowe

2.3.1 Interpretacja. Uczeń wykorzystuje w interpretacji elementy znaczące dla odczytania sensu utworu (np. słowa-klucze, wyznaczniki kompozycji)

Komentarz

Ćwiczenie to pomaga w rozwijaniu umiejętności interpretowania i rozpoznawania istoty metafory. Uczeń jednocześnie kojarzy dwa przeciwstawne elementy słowne, które stanowią istotę ujęcia metaforycznego oraz wyjaśnia, interpretuje wiersz. Warto podkreślić, że metafora ta ułatwia  dotarcie do sensu utworu, otwiera na odważne i ciekawe propozycje  interpretacyjne.

Uczeń ma prawo do bardzo różnych odczytań. W kolejnym ćwiczeniu nastąpi  odniesienie pomysłów interpretacyjnych do samego tekstu. Uczniowie sprawdzą, w jakim stopniu ich propozycje dają się wyjaśnić samym utworem..

Słowa kluczowe

Poprawna odpowiedź

Uczniowie np.:
Ludzie (kobiety) – nie miały więcej niż  osiemnaście  lat; miały już lat trzydzieści; rano, południe, wieczór – to metafora etapów ludzkiego życia: dzieciństwa, dojrzałości i starości;
jeszcze ślepe – to metafora niedojrzałości człowieka, dziecka, dziewczyny

Zwierzęta – jeszcze ślepe (takie się rodzą)
Rośliny  - rozpostarte liście z trudem mieściły się w wazonie; malutkie pomarszczone (takie wyrzuca się zwiędnięte kwiaty)

Wymaganie ogólne

1. Odbiór wypowiedzi i wykorzystanie zawartych w nich informacji. Uczeń rozumie teksty o skomplikowanej budowie dostrzega sensy zawarte w strukturze głębokiej tekstu rozpoznaje funkcje tekstu i środki językowe służące ich realizacji ma świadomość kryteriów poprawności językowej.
2. Analiza i interpretacja tekstów kultury. Uczeń stosuje w analizie podstawowe pojęcia z zakresu poetyki w interpretacji tekstu wykorzystuje wiedzę o kontekstach, w jakich może być on odczytywany poznaje niezbędne dla lektury fakty z historii literatury i innych dziedzin humanistyki odczytuje rozmaite sensy dzieła dokonuje interpretacji porównawczej.

Wymaganie szczegółowe

1.1.1 Czytanie i słuchanie. Uczeń odczytuje sens całego tekstu (a w nim znaczenia wyrazów, związków frazeologicznych, zdań, grup zdań uporządkowanych w akapicie, odróżnia znaczenie realne i etymologiczne) oraz wydzielonych przez siebie fragmentów potrafi objaśnić ich sens oraz funkcję na tle całości
2.2.4 Analiza. Uczeń rozpoznaje w utworze sposoby kreowa nia świata przedstawionego i bohatera (narracja, fabuła, sytuacja liryczna, akcja)

Komentarz

Poprawna odpowiedź

Uczniowie:  odszukują określenia  i proponują zapis w odpowiedniej rubryce, przedstawiają interpretację metaforycznego i dosłownego użycia  określeń.   

Poniższą tabelę wypełnia na tablicy nauczyciel – uczniowie wskazują sformułowania i miejsca, w które należy je wpisać.

Wymaganie ogólne

1. Odbiór wypowiedzi i wykorzystanie zawartych w nich informacji. Uczeń rozumie teksty o skomplikowanej budowie dostrzega sensy zawarte w strukturze głębokiej tekstu rozpoznaje funkcje tekstu i środki językowe służące ich realizacji ma świadomość kryteriów poprawności językowej.
2. Analiza i interpretacja tekstów kultury. Uczeń stosuje w analizie podstawowe pojęcia z zakresu poetyki w interpretacji tekstu wykorzystuje wiedzę o kontekstach, w jakich może być on odczytywany poznaje niezbędne dla lektury fakty z historii literatury i innych dziedzin humanistyki odczytuje rozmaite sensy dzieła dokonuje interpretacji porównawczej.

Wymaganie szczegółowe

1.1.1 Czytanie i słuchanie. Uczeń odczytuje sens całego tekstu (a w nim znaczenia wyrazów, związków frazeologicznych, zdań, grup zdań uporządkowanych w akapicie, odróżnia znaczenie realne i etymologiczne) oraz wydzielonych przez siebie fragmentów potrafi objaśnić ich sens oraz funkcję na tle całości
2.2.1 Analiza. Uczeń wskazuje zastosowane w utworze środki wyrazu artystycznego i ich funkcje (poznane wcześniej, a ponadto: oksymorony, synekdochy, hiperbole, elipsy, paralelizmy) oraz inne wyznaczniki poetyki danego utworu (z zakresu pod staw wersyfikacji, kompozycji, genologii) i określa ich funkcje
2.3.2 Interpretacja. Uczeń wykorzystuje w interpretacji utworu konteksty (np. literackie, kulturowe, filozoficzne, religijne)
2.3.4 Interpretacja. Uczeń odczytuje treści alegoryczne i symboliczne utworu.

Komentarz

Jest to etap porządkowania spostrzeżeń, do jakich dochodzą uczniowie w drodze najpierw ćwiczeń synektycznych, a później związanych z nimi obserwacji samego tekstu. Proces wpisywania w tabelę sformułowań powinien odbywać się równolegle z dyskusją na temat sposobu rozumienia przez uczniów poszczególnych sformułowań i związków frazeologicznych. Strzałki pokazują sposób budowania metafor. Czasami jeden element metafory odnosi się do kwiatu a drugi do kobiety, czasami oba człony budują metaforę, pod którą ukrywa się jakaś właściwość obu. Ważne jest skupienie uwagi na ostatnim wersie, bo stanie się on punktem wyjścia do interpretacji utworu w kontekście tytułu wiersza

Słowa kluczowe

Poprawna odpowiedź

Uczniowie:  W podsumowującej refleksji może pojawić się kilka ogólnych sformułowań, zasadniczy problem powinien być rozważony w wypracowaniu.

Wymaganie ogólne

2. Analiza i interpretacja tekstów kultury. Uczeń stosuje w analizie podstawowe pojęcia z zakresu poetyki w interpretacji tekstu wykorzystuje wiedzę o kontekstach, w jakich może być on odczytywany poznaje niezbędne dla lektury fakty z historii literatury i innych dziedzin humanistyki odczytuje rozmaite sensy dzieła dokonuje interpretacji porównawczej.
3. Tworzenie wypowiedzi. Uczeń buduje wypowiedzi o wyższym stopniu złożoności stosuje w nich podstawowe zasady logiki i retoryki ma świadomość własnej kompetencji językowej.

Wymaganie szczegółowe

2.1.2 Wstępne rozpoznanie. Uczeń określa problematykę utworu
2.2.4 Analiza. Uczeń rozpoznaje w utworze sposoby kreowa nia świata przedstawionego i bohatera (narracja, fabuła, sytuacja liryczna, akcja)
2.3.1 Interpretacja. Uczeń wykorzystuje w interpretacji elementy znaczące dla odczytania sensu utworu (np. słowa-klucze, wyznaczniki kompozycji)
2.3.2 Interpretacja. Uczeń wykorzystuje w interpretacji utworu konteksty (np. literackie, kulturowe, filozoficzne, religijne)
2.4.2 Wartości i wartościowanie. Uczeń dostrzega obecne w utworach literackich oraz innych tekstach kultury wartości narodowe i uniwersalne
3.1.1 Mówienie i pisanie. Uczeń tworzy dłuższy tekst pisany lub mówiony (rozprawka, recenzja, referat, interpretacja utworu literackiego lub fragmentu) zgodnie z podstawowymi regułami jego organizacji, przestrzegając zasad spójności znaczeniowej i logicznej
3.1.2 Mówienie i pisanie. Uczeń przygotowuje wypowiedź (wybiera formę gatunkową i odpowiedni układ kompozycyjny, analizuje temat, wybiera formę kompozycyjną, sporządza plan wypowiedzi, dobiera właściwe słownictwo)

Komentarz

Wypracowanie zdiagnozuje sposób rozumienia utworu, ujawni, w jakim stopniu synektyka ułatwiła odbiór wiersza oraz w jakim stopniu uczniowie próbują przenieść problem z tekstu na doświadczenie życiowe.
Praca może zmierzać do wniosku:
•    Cykl biologiczny jest wspólny dla życia całej natury i człowiek jest jej częścią. Narodziny i śmierć są w nim stałymi punktami i należy je przyjąć jako zjawisko naturalne;
•    Wspólny cykl dla życia człowieka i natury daje nadzieję. Odradzanie zawsze staje się początkiem, czegoś, co musiało się wcześniej skończyć.
•    Wspólny cykl biologiczny daje poczucie przemijania bezpowrotnego i ta świadomość budzi w człowieku bunt, niepokój czy jakieś inne emocje negatywne.

Słowa kluczowe