Piramida

Poprawna odpowiedź

B. wyższe;

B. liczebność 50-latków będzie spadać, a 40- i 30-latków rosnąć

Wymaganie ogólne

2.2 Identyfikowanie związków i zależności oraz wyjaśnianie zjawisk i procesów. Uczeń identyfikuje związki i zależności w środowisku przyrodniczym, gospodarce i życiu społecznym w różnych skalach przestrzennych (lokalnej, regionalnej, krajowej, globalnej)

Wymaganie szczegółowe

5.2. Ludność Polski. Uczeń odczytuje z różnych źródeł informacji (m.in. rocznika statystycznego oraz piramidy płci i wieku) dane dotyczące: liczby ludności Polski, urodzeń, zgonów, przyrostu naturalnego, struktury płci, średniej długości życia w Polsce.

Komentarz

Zadanie sprawdza umiejętność korzystania i krytycznej analizy tekstu i ilustracji graficznej. Treść zadania dotyczy rynku gier komputerowych, czyli zagadnienia interesującego dla wielu uczniów. Prezentowane informacje ukazują, że z tej formy rozrywki, korzystają nie tylko osoby młode, ale również dorośli, których udział w rynku w ostatnich latach wzrasta. Ważną częścią zadania jest wykres prezentujący strukturę płci i wieku polskiego społeczeństwa. Uczniowie powinni wiedzieć, że ten wykres – piramida płci i wieku – przedstawia podział polskiego społeczeństwa na kategorie wiekowe, z zachowaniem rozróżnienia na kobiety (prawa strona wykresu) i mężczyzn (lewa strona wykresu). Wykres przedstawia całą populację, nie tylko osoby grające w gry komputerowe.

Zadanie składa się z dwóch części. W pierwszej części zadania uczeń powinien na początku odnaleźć na wykresie serie danych dotyczące populacji w wieku 30, 40 i 50 lat. Następnie musi ocenić, czy liczebność grup wkraczających w te przedziały przez kolejne 5 lat będzie wzrastać, czy też maleć. Liczebność 50-latków w kolejnych latać będzie maleć, a pozostałych grup wzrastać. Dane te odczytujemy z wykresu, oceniając długość pasków odpowiadających danej kategorii wiekowej (50, 40 i 30 lat). Porównując liczby w kolejnych grupach wiekowych (np. 39-latkowie, 38-latkowie itd), widzimy, że osób w wieku objętym promocją będzie więcej, a więc również koszty wzrosną. Dodatkowo uczeń powinien zauważyć, że obserwowane tendencje występują zarówno w grupie kobiet, jak i mężczyzn. Prawidłową odpowiedzią jest więc B (wyższe). Takiego wyboru dokonało 60% spośród badanych uczniów.

Uczeń rozumujący w opisany powyżej sposób uzyskuje niemal równocześnie odpowiedź dla drugiej części zadania, uzasadniającej dokonany wcześniej wybór. Jednak odpowiedź prawidłowa (B. liczebność 50-latków będzie spadać, a 40- i 30-latków rosnąć) nie była najczęściej wybieraną. Wskazało ją 30,1% spośród badanych uczniów. Nieco częściej (35%) uczniowie wybierali odpowiedź A (liczebność wszystkich grup wiekowych będzie rosnąć). Ci uczniowie nie zauważyli prawdopodobnie, że wśród najstarszej z analizowanych grup w kolejnych pięciu latach wystąpi tendencja spadkowa i w efekcie potencjalnych graczy będzie mniej. Dystraktor C (liczebność 50-latków będzie rosnąć, a 40- i 30-latków spadać) wybrało 22,0% spośród badanych uczniów, co mogło wynikać z niewłaściwej interpretacji diagramu, lub pomyłki przy określaniu kierunku zmian. Wybór ostatniej możliwości – D (liczebność wszystkich grup wiekowych będzie spadać) wskazuje na brak umiejętności odczytywania danych z charakterystycznego diagramu, jakim jest piramida płci i wieku. Konieczność znajomości tego rodzaju prezentacji graficznych jest podkreślona w wymaganiach szczegółowych podstawy programowej gimnazjum. Jest to jedna z najczęściej wykorzystywanych form graficznych do prezentacji zjawisk i zależności w zagadnieniach demograficznych.

Zadanie zostało sprawdzone na grupie uczniów z pierwszych klas szkół ponadgimnazjalnych w ramach badania „Laboratorium myślenia – Diagnoza nauczania przedmiotów przyrodniczych w Polsce”. Wszystkich uczniów biorących udział w badaniu podzielono w zależności od uzyskanego w całym teście wyniku na osiem grup o równej liczebności. Poniżej zaprezentowano wykres, na którym można prześledzić, jakich odpowiedzi udzielali badani uczniowie, w zależności od tego, jaki wynik uzyskali w całym rozwiązywanym przez siebie teście.

Wykres 1. Rozkład częstości odpowiedzi poprawnych i niepoprawnych w całym zadaniu. Na osi X zaznaczono poziom ucznia (1 – grupa uczniów, którzy uzyskali najniższe wyniki w całym teście, 8 – grupa o najwyższych wynikach), zaś na osi Y – odsetek uczniów z danej grupy, którzy wybrali daną odpowiedź. Wartości nie sumują się do 100%, ponieważ pewna część uczniów nie wybrała żadnej odpowiedzi.

Całe zadanie okazało się trudne, a prawidłowych wyborów w obu częściach dokonało 19,2%, spośród badanych uczniów – absolwentów szkół gimnazjalnych. Najlepiej odpowiadali uczniowie, którzy w całym teście uzyskali najwyższe wyniki, jednak nawet wśród nich dominowały odpowiedzi błędne (64,7%). Warto w trakcie prezentacji zadania podkreślić, że rysunek prezentuje strukturę wieku i płci ludności Polski, a więc tylko potencjalnych, a nie rzeczywistych graczy.

Słowa kluczowe

Poprawna odpowiedź

1: Prawda

2: Nie można powiedzieć

Wymaganie ogólne

1.2 Korzystanie z różnych źródeł informacji geograficznej. Uczeń potrafi korzystać z planów, map, fotografii, rysunków, wykresów i danych statystycznych i tekstów źródłowych oraz technologii informacyjno-komunikacyjnych w celu gromadzenia, przetwarzania i prezentowania informacji geograficznych.

Wymaganie szczegółowe

5.2. Ludność Polski. Uczeń odczytuje z różnych źródeł informacji (m.in. rocznika statystycznego oraz piramidy płci i wieku) dane dotyczące: liczby ludności Polski, urodzeń, zgonów, przyrostu naturalnego, struktury płci, średniej długości życia w Polsce.

Komentarz

Drugie zadanie z prezentowanej wiązki również sprawdza umiejętność korzystania z tekstu źródłowego oraz materiału ilustracyjnego. Tematyka zadania związana z grami komputerowymi, lubianą formą rozrywki wśród uczniów, może być dla nich interesująca. Tekst źródłowy ukazuje uczniom, że nie tylko oni, ale również i dorośli lubią wolny czas poświęcać na taką rozrywkę. Dodatkowy walor zadania polega więc na zbliżaniu pokoleń, zacieraniu różnic wiekowych. W zadaniu uczeń, na podstawie analizy tekstu i rysunku, powinien ocenić dwa stwierdzenia.

Zadanie zostało sprawdzone na grupie uczniów z pierwszych klas szkół ponadgimnazjalnych w ramach badania „Laboratorium myślenia – Diagnoza nauczania przedmiotów przyrodniczych w Polsce”. Wszystkich uczniów biorących udział w badaniu podzielono w zależności od uzyskanego w całym teście wyniku na osiem grup o równej liczebności. Poniżej zaprezentowano wykresy, na których można prześledzić, jakich odpowiedzi udzielali badani uczniowie, w zależności od tego, jaki wynik uzyskali w całym rozwiązywanym przez siebie teście.

Wykres 1. Rozkład częstości odpowiedzi w pierwszej części zadania. Na osi X zaznaczono poziom ucznia (1 – grupa uczniów, którzy uzyskali najniższe wyniki w całym teście, 8 – grupa o najwyższych wynikach), zaś na osi Y – odsetek uczniów z danej grupy, którzy wybrali daną odpowiedź. Wartości nie sumują się do 100%, ponieważ pewna część uczniów nie wybrała żadnej odpowiedzi.

W pierwszej części zadania uczeń powinien przede wszystkim skorzystać z materiału ilustracyjnego. Najpierw uczeń powinien zrozumieć, kim jest „potencjalny gracz”. Może być nim każdy człowiek mieszkający w Polsce. Następnie uczeń musi zdać sobie sprawę z tego, że wykres prezentuje liczbę mieszkańców Polski w poszczególnych przedziałach wiekowych, z podziałem na kobiety i mężczyzn. Następnie powinien odnaleźć na wykresie serię danych dotyczących ludności w wieku 25 lat. W kolejnym kroku należy porównać ze sobą obie strony wykresu i określić, która płeć dominuje w tym wieku. Z wykresu widać, że są to grupy zbliżone liczebnie. Uczeń łatwo wskaże prawidłową odpowiedź, jeżeli zauważy, że w poszczególnych przedziałach na końcach pasków zaznaczono ciemnym kolorem „nadmiar” jednej z płci. W przypadku 25-latków nieznacznie liczniejszą grupą są mężczyźni (przewaga mężczyzn zarysowuje się do grupy 45-latków). Na podstawie wykresu można zatem udzielić odpowiedzi i należy wskazać: „Prawda”. Wyboru takiego dokonało 53% spośród badanych uczniów. Ta część zadania bardzo słabo różnicowała uczniów, a udział procentowy odpowiedzi poprawnych w poszczególnych grupach był bardzo zbliżony. Możliwe, że uczniowie mieli kłopot ze zrozumieniem określenia „potencjalny gracz”.

Wykres 2. Rozkład częstości odpowiedzi w drugiej części zadania. Oznaczenia takie same jak na wykresie 1.

W drugiej części zadania do udzielenia prawidłowej odpowiedzi niezbędne jest uważne przeczytanie ocenianego stwierdzenia oraz analiza zawartości wykresu. Stwierdzenie dotyczy liczebności grupy 15-latków korzystających z gier komputerowych, wykres natomiast prezentuje strukturę płciową i wiekową całego polskiego społeczeństwa. Uczeń powinien po analizie zawartości wykresu dojść do wniosku, że chociaż grupa 15-latków jest znacznie liczniejsza niż przytaczane w stwierdzeniu 100 tysięcy, to bez dodatkowych informacji nie sposób ocenić jego prawdziwości, ponieważ dane na wykresie dotyczą tylko „graczy potencjalnych” (nie mamy pewności, czy wszyscy nastolatkowie grają w gry komputerowe). W zamieszczonym obok wykresu tekście pojawia się informacja dotycząca udziału nastolatków w grupie graczy: „nastolatków wciąż jest dużo (37%)”, nie jest jednak ona wystarczająca do oceny stwierdzenia. Po pierwsze, dotyczy ona wszystkich nastolatków, a nie tylko 15-latków. Po drugie, nawet jeśli założymy równy udział poszczególnych kategorii wiekowych w grupie nastolatków, nie znamy liczby wszystkich graczy i dlatego nie można ocenić, czy 37% to więcej niż 100 tysięcy graczy. Uczniom ta część zadania sprawiła znaczny problem. Większość (74,8%) dochodziła do wniosku że prezentowane stwierdzenie jest prawdziwe. Co ciekawe, mniej błędów pojawiło się w grupie uczniów, którzy w całym teście osiągnęli słabsze wyniki. Tak liczne błędne odpowiedzi mogły wynikać z wykorzystywania własnej wiedzy i doświadczenia uczniów przy dokonywaniu wyboru. Wielu uczniów korzysta z gier komputerowych i zdaje sobie sprawę, że większość ich rówieśników ma podobne zainteresowania. Popularność tego rodzaju rozrywki jest bardzo duża i w efekcie uczniowie byli przekonani, że większość 15-latków korzysta z gier komputerowych, a z wykresu odczytali, że liczebność tej grupy w Polsce wynosi ponad 400 tysięcy. Stąd wniosek, że stwierdzenie jest prawdziwe, co może być nawet prawdą, ale nie znajduje wystarczającego poparcia w zamieszczonych w zadaniu informacjach.

Wykres 3. Rozkład częstości odpowiedzi poprawnych i niepoprawnych w całym zadaniu. Oznaczenia takie same jak na wykresie 1.

Całe zadanie okazało się bardzo trudne; poprawnie obie części rozwiązało 6,8% spośród badanych uczniów. Można ułatwić rozwiązywanie zadania, dokładnie podpisując i opisując legendą piramidę płci i wieku. Zadanie powinno być rozwiązywane na lekcji pod kontrolą nauczyciela.

Słowa kluczowe