Wiązka zadań
Cholesterol
Cholesterol występuje we wszystkich komórkach ciała człowieka. Częściowo jest dostarczany z pokarmem, ale głównie jest wytwarzany w organizmie. Transportem cholesterolu zajmują się specjalne białka, które tworzą z cholesterolem dwa kompleksy: HDL, nazywany potocznie „dobrym” cholesterolem oraz LDL – określany jako „zły” cholesterol. HDL transportuje cholesterol z tkanek do wątroby, natomiast LDL – z wątroby do tkanek. Nadmiar cholesterolu jest szkodliwy, gdyż związek ten odkłada się w tętnicach różnych narządów i może zablokować w nich przepływ krwi. W usuwaniu nadmiaru cholesterolu bierze udział wątroba, która przetwarza cholesterol w kwasy żółciowe.
Zadanie 1
Na podstawie powyższego tekstu i schematu odpowiedz, które z poniższych stwierdzeń są prawdziwe. Uzupełnij poniższą tabelę, zaznaczając Prawda/Fałsz.
Stwierdzenie | Prawda czy fałsz? | |
1. | Cholesterol we krwi jest niekorzystny i należy dążyć do obniżenia jego poziomu. | `square` Prawda / `square` Fałsz |
2. | Zbyt wysoki poziom LDL może prowadzić do niedokrwienia różnych narządów. | `square` Prawda / `square` Fałsz |
3. | HDL jest nazywany „dobrym cholesterolem” z uwagi na zapobieganie miażdżycy. | `square` Prawda / `square` Fałsz |
Poprawna odpowiedź
1 - Fałsz
2 - Prawda
3 - Prawda
Wymaganie ogólne
3.3 Poszukiwanie, wykorzystanie i tworzenie informacji. Uczeń rozumie i interpretuje pojęcia biologiczne, zna podstawową terminologię biologiczną.
4.1 Rozumowanie i argumentacja. Uczeń interpretuje informacje i wyjaśnia zależności przyczynowo-skutkowe między faktami, formułuje wnioski.
Wymaganie szczegółowe
Komentarz
Zadanie wymaga od ucznia uważnego przeczytania tekstu źródłowego. Z tekstu wynika, że:
- większość cholesterolu wytwarzana jest w organizmie człowieka, niewielka część jest pobierana z zewnątrz w pokarmie,
- istnieją dwa „nośniki” cholesterolu – jeden przenosi cholesterol z tkanek do wątroby („dobry”), drugi – z wątroby do tkanek („zły”),
- nadmiar cholesterolu jest szkodliwy (odkłada się w naczyniach krwionośnych) i dlatego organizm gromadzi go w wątrobie, a następnie wydala na zewnątrz.
Te trzy informacje pozwolą poprawnie rozwiązać to zadanie, to znaczy właściwie ocenić, które z przytoczonych stwierdzeń jest prawdziwe, a które fałszywe.
Stwierdzenie 1 jest fałszywe, ponieważ sam cholesterol nie jest niekorzystny, jest wręcz niezbędny do prawidłowego funkcjonowania organizmu i jego komórek, przykładowo cholesterol wchodzi w skład błon komórkowych. Zatem nie można uznać za prawdziwe stwierdzenia o jego niekorzystnym działaniu. Tylko 28% badanych uczniów uznało to stwierdzenie za fałszywe. Możliwe, że nieuważnie przeczytali zdanie lub też posłużyli się krążącym w mediach i wśród ludzi stereotypem o szkodliwości cholesterolu (a nie jego nadmiaru).
Stwierdzenie 2 jest prawdziwe i wynika wprost z tekstu źródłowego – „zły” cholesterol w nadmiarze odkłada się w tętnicach, co może prowadzić do ich niedrożności i niedokrwienia różnych narządów. Tak też zdecydowało 90% badanych.
Stwierdzenie 3 jest prawdziwe. HDL odprowadza cholesterol z tkanek do wątroby, przez co zmniejsza się jego poziom we krwi. W ten sposób przeciwdziała odkładaniu się płytek cholesterolowych na ścianach tętnic, czyli zapobiega miażdżycy. Tak oceniło to stwierdzenie 50% badanych uczniów. Tak niski wynik może brać się z uczniowskiej nieznajomości terminu „miażdżyca”. W podstawie programowej ten termin nie występuje, zatem teoretycznie uczniowie mogli nie wiedzieć, że tworzenie się złogów cholesterolowych na ścianach tętnic to właśnie miażdżyca.
Całe zadanie rozwiązało poprawnie tylko 14% badanych uczniów.
Zadanie można wykorzystać na lekcji o prawidłowej diecie, zwracając uwagę na fakt, że – wbrew powszechnie panującej opinii – sam cholesterol jest niezbędny do prawidłowego funkcjonowania organizmu, a jedynie jego nadmiar może prowadzić do miażdżycy.
Zadanie 2
Zgromadzony w wątrobie cholesterol jest przekształcany chemicznie, a produkty jego przemiany – kwasy żółciowe – zostają następnie usunięte z organizmu. W pierwszym etapie zostają wydzielone z komórek wątroby do przewodów żółciowych, którymi przemieszczają się do dwunastnicy. Dalsze etapy usuwania kwasów żółciowych z organizmu przedstawia poniższy schemat.
Uzupełnij schemat usuwania produktów przemiany cholesterolu, wybierając prawidłową kombinację narządów.
`square` A. 1. – jelito cienkie, 2. – pęcherz moczowy
`square` B. 1. – moczowód, 2. – cewka moczowa
`square` C. 1.– jelito cienkie, 2. – jelito grube
`square` D. 1. – żołądek, 2. – pęcherz moczowy
Poprawna odpowiedź
C.
Wymaganie ogólne
1.2 Znajomość różnorodności biologicznej i podstawowych procesów biologicznych. Uczeń wyjaśnia zjawiska i procesy biologiczne zachodzące w wybranych organizmach i w środowisku.
Wymaganie szczegółowe
6.3.1. Budowa i funkcjonowanie organizmu człowieka. Układ pokarmowy i odżywianie się. Uczeń podaje funkcje poszczególnych części układu pokarmowego, rozpoznaje te części (na schemacie, modelu, rysunku, według opisu itd.) oraz przedstawia związek ich budowy z pełnioną funkcją.
Komentarz
Zadanie w niekonwencjonalny sposób sprawdza znajomość budowy układu pokarmowego człowieka. W tekście źródłowym znajdują się dwie istotne dla rozwiązania tego zadania informacje:
- kwasy żółciowe powstałe w wyniku przekształcenia nadmiaru cholesterolu w wątrobie trafiają przewodami żółciowymi do dwunastnicy,
- kwasy żółciowe powstałe z nadmiaru cholesterolu usuwane są na zewnątrz organizmu.
Pozostaje zatem pytanie, przez które narządy kwasy trafiają z dwunastnicy na zewnątrz organizmu?
Uczeń, który potrafi rozpoznać na schemacie czy według opisu poszczególne części układu pokarmowego powinien też wiedzieć, w jakiej kolejności występują one po sobie w przewodzie pokarmowym.
Odpowiedź A należy odrzucić jako całkowicie nieprawdziwą, bo nie istnieje połączenie anatomiczne między jelitem cienkim a pęcherzem moczowym, który jest elementem innego układu – wydalniczego.
Odpowiedź B jest jeszcze bardziej nieprawdopodobna, bo dwunastnica nie łączy się z moczowodem, zatem taka droga wydalania kwasów żółciowych jest niemożliwa.
Odpowiedź D zakłada, że zawartość dwunastnicy cofa się do żołądka, a stamtąd trafia do pęcherza moczowego. Zatem miesza (podobnie jak odpowiedzi A i B) narządy dwóch odrębnych układów – wydalniczego i pokarmowego.
Odpowiedź C jest w tym zadaniu odpowiedzią poprawną, którą wybrało jedynie 33% badanych uczniów. Wynik dziwi, tym bardziej, że w treści zadania celowo używano terminu „usuwać” a nie „wydalać”, który jest zarezerwowany dla układu moczowego.
Stosunkowo niski wynik, uzyskany przez badanych uczniów może świadczyć o tym, że radzą sobie oni z budową narządów układu pokarmowego jedynie w sytuacjach standardowych, typowych, trudniej im wykorzystać nawet podstawową wiedzę do rozwiązania zadań nowych, nietypowych.
Zadanie można wykorzystać na lekcjach poświeconych zarówno układowi pokarmowemu, jak i wydalniczemu.
Utwór jest chroniony prawem autorskim. Zasady i warunki korzystania z niego określa Regulamin Serwisu Bazy Dobrych Praktyk.
"Masz uwagi do treści? Uważasz, że zawiera błąd? Napisz na bnd@ibe.edu.pl