Wiązka zadań
Języki w I RP
Starając się przybliżyć uczniom realia I Rzeczypospolitej warto skierować ich uwagę na problem różnic kulturowych zachodzących w jej obrębie. Różnice te stosunkowo często omawia się w kontekście problemów religijnych (reformacja, konfederacja warszawska, wojny w XVII wieku), niekiedy również akcentuje się zróżnicowanie gospodarcze poszczególnych ziem, natomiast stosunkowo rzadko uczniowie mają świadomość wielości języków, którymi posługiwali się w życiu codziennym i publicznym mieszkańcy Rzeczypospolitej. Wykorzystany w zadaniu fragment podręcznika akademickiego w stosunkowo przystępny sposób przybliża tę kwestię, a jednocześnie przytacza barwny fragment źródła z epoki, które przypomina o znaczeniu zmian zachodzących w XVI wieku dla rozwoju języka polskiego. Poszczególne zadania wymagają zasadniczo przede wszystkim umiejętności analizy tekstu, ale również ogólnej orientacji w realiach epoki.
Na podstawie tekstu wykonaj zadania.
W 1573 roku szlachta wielkopolska zebrana na sejmiku w Środzie domagała się: “Następnie prosiemy, aby nam księża nie bronili imprimować [drukować] po polsku historii, kronik, praw naszych i też innych rzeczy, a zwłaszcza o Biblią”. Postulat ten skierowany był do Kościoła, gdyż ten posiadał władzę cenzorską, i pokazuje stosunek szlachty polskiej do języka polskiego. Znajomość tego języka stawała się coraz powszechniejsza wśród szlachty niemieckiej, litewskiej i ruskiej. W Rzeczypospolitej językiem urzędowym był nie tylko polski, a w Wielkim Księstwie Litewskim i na Ukrainie w sądach obowiązywał, jak wiemy, język ruski. Język niemiecki używany zaś był w Prusach Królewskich. W Koronie w sądach językiem urzędowym była łacina.
Za: M. Markiewicz, Historia Polski 1492-1795, Kraków 2002, s. 123.
Zadanie 1
Stosunek Kościoła do drukowania Biblii w języku polskim wynikał z faktu, że
A. księża nie znali tego języka.
B. nie wszyscy mówili w tym języku.
C. było to sprzeczne z tradycją Kościoła.
D. był on niechętny wynalazkowi Gutenberga.
Poprawna odpowiedź
C
Wymaganie ogólne
2.1 Analiza i interpretacja historyczna. Uczeń wyszukuje oraz porównuje informacje pozyskane z różnych źródeł i formułuje wnioski.
Wymaganie szczegółowe
19.3 Polska i Litwa w czasach ostatnich Jagiellonów. Uczeń charakteryzuje stosunki wyznaniowe w państwie polsko-litewskim i wyjaśnia ich specyfikę na tle europejskim.
Komentarz
Zadanie pierwsze sprawdza przede wszystkim, czy uczniowie prawidłowo zrozumieli przytoczony w opracowaniu fragment źródła z epoki i - jednocześnie - czy potrafią odpowiednio powiązać go z posiadanymi wiadomościami na temat historii kościoła i religii. Bazując na takich informacjach na temat reformacji, uczniowie powinni ustalić, że opisana w szlacheckiej skardze niechęć kleru do drukowania po polsku Biblii wiązała się przede wszystkim z przekonaniem, że wydawanie Pisma Świętego w językach narodowych jest ściśle związane z hasłami Marcina Lutra i jego zwolenników, a zatem niezgodne z tradycją kościoła rzymskokatolickiego. Pozostałe odpowiedzi mogą zostać stosunkowo łatwo odrzucone przez uczniów, choć szczególnie odpowiedź D może znaleźć wśród nich pewną grupę zwolenników.
Zadanie 2
Znajomość języka polskiego wśród szlachty niemieckiej, litewskiej i ruskiej była powszechna, gdyż
A. był to obowiązujący język urzędowy.
B. był to język elit politycznych i kulturalnych.
C. był to język, w którym najczęściej wydawano książki.
D. był to jedyny język, którym posługiwano się w Rzeczypospolitej.
Poprawna odpowiedź
B
Wymaganie ogólne
2.1 Analiza i interpretacja historyczna. Uczeń wyszukuje oraz porównuje informacje pozyskane z różnych źródeł i formułuje wnioski.
Wymaganie szczegółowe
Komentarz
Kolejne polecenie również wymaga od ucznia zarówno prostej analizy tekstu, jak i pewnej refleksji nad jego treścią. Przyczyna, dla której szlachta niemiecka, litewska i ruska starała się opanować język polski, nie została podana wprost w materiale źródłowym. Analizując zaproponowane odpowiedzi uczniowie powinni jednak stosunkowo łatwo zauważyć, że dwie z nich (A i D), w których zaakcentowano wyjątkową rolę języka polskiego w Rzeczypospolitej, stoją w całkowitej sprzeczności z informacjami płynącymi z tekstu. Z kolei przeciwko odpowiedzi C przemawia - pośrednio - wzmianka na temat oporu Kościoła przeciwko drukowaniu w języku polskim. Warto zauważyć, że wskazanie poprawnej odpowiedzi (B) może wymagać od uczniów przełamania pewnego stereotypu w postrzeganiu sytuacji i roli Polski w Europie. Uczniowie mogą być przyzwyczajeni, że to polskie elity zwykle starały się czerpać wzory kulturowe i naśladować, czy adaptować rozwiązania płynące z zachodu. Tymczasem w tym wypadku mamy do czynienia z odwrotną sytuacją, w której to polska kultura (głównie polityczna) okazuje się bardziej atrakcyjna. Omawiając z uczniami to zadanie można zatem przypomnieć o znaczeniu określenia “złoty wiek” i wspólnie z nimi zastanowić się, jakie konkretne przyczyny sprawiały, że w XVI-wiecznej Rzeczypospolitej warto było znać język polski.
Zadanie 3
Wskaż, które języki - oprócz języka polskiego - najczęściej wykorzystywano w sądach na zaznaczonych na mapie obszarach.
| j. niemiecki | j. ruski | łacina | |
| Obszar nr 1 | |||
| Obszar nr 2 | |||
| Obszar nr 3 |
Poprawna odpowiedź
1 - język niemiecki, 2 - łacina, 3 - język ruski
Wymaganie ogólne
2.1 Analiza i interpretacja historyczna. Uczeń wyszukuje oraz porównuje informacje pozyskane z różnych źródeł i formułuje wnioski.
Wymaganie szczegółowe
Komentarz
Ostatnie zadanie w tej wiązce zwraca uwagę na poruszoną w materiale źródłowym kwestię zróżnicowania popularności poszczególnych języków na różnych obszarach Rzeczypospolitej Obojga Narodów. Zadanie w zaproponowanej formie wymaga od uczniów jedynie dość podstawowych umiejętności z zakresu analizy tekstu, w którym podano wprost, jakimi językami posługiwano się najczęściej w sądach w Prusach, w Koronie i na Litwie, oraz pracy z mapą. Uczniowie muszą również umieć odpowiedzieć sobie na pytanie, gdzie leżą Prusy Królewskie i do jakich ziem odnosiło się określenie Korona, przy czym - w przedstawionej wersji zadania - nie powinno to być dla nich dużą przeszkodą. W zależności od potrzeb można jednak wykorzystać tę mapę do bardziej wnikliwego omówienie problemu przenikania się różnych kultur na ziemiach I RP.
Utwór jest chroniony prawem autorskim. Zasady i warunki korzystania z niego określa Regulamin Serwisu Bazy Dobrych Praktyk.
"Masz uwagi do treści? Uważasz, że zawiera błąd? Napisz na bnd@ibe.edu.pl
